Η ανθρωπότητα χρειάστηκε πολλούς αιώνες μέχρι, στον δυτικό τουλάχιστον κόσμο, να επιστρέψει στην έμφυτη απλότητα, τον εξαγνιστικό ορθολογισμό και το πηγαίο αίσθημα δικαίου που εξ ορισμού χαρακτήριζαν την αντιπροσωπευτική δημοκρατία της αρχαίας Αθήνας.
Το μέγιστο αυτό πολιτικό, αλλά και πολιτιστικό και φιλοσοφικό επίτευγμα των προγόνων μας, πέρασε από χίλια κύματα -και χιλιετείς πολέμους – μέχρι να φτάσει να μπολιάσει ξανά τον ευρωπαϊκό και, στη συνέχεια, τον υπερατλαντικό τρόπο σκέψης και πολιτικής θεώρησης των πραγμάτων. Και να γίνει το βέλτιστο, θεσμικά, σύστημα διακυβέρνησης. Ό,τι ονομάζουμε “φιλελεύθερη δημοκρατία”.
Ένα σύστημα κοινών αξιακών παραδοχών που βασίζεται στο κράτος δικαίου και το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και εξισορροπεί στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό τις ανάγκες της κοινωνίας, αλλά και τις -διαρκώς αυξημένες στους καιρούς μας- ανάγκες αντιμετώπισης σοβαρών κρίσεων και μεγάλων προκλήσεων. Που, μάλιστα, διαδραματίζονται σ’ ένα ασταθές πλανητικό γεωπολιτικό περιβάλλον, με παγκοσμιοποιημένη οικονομία και εντός ενός ευρέος πλέγματος διεθνών σχέσεων που επίσης, με τη σειρά τους, απαιτούν, εκ των πραγμάτων, λεπτούς χειρισμούς και αναγκαίους συμβιβασμούς.
Στις μέρες μας, έτσι, η μεγαλύτερη δύναμη της φιλελεύθερης δημοκρατίας, το γεγονός ότι είναι ένα σύστημα εκ φύσεως εξισορροπητικό, ειρηνικής και θεσμικής διευθέτησης αντιφάσεων και σύνθεσης αντιθέτων, μπορεί να γίνει και ο μεγαλύτερος εχθρός της. Διότι, απέναντι σε οιουδήποτε είδους κρίσεις, είναι αναγκαστικά “αργό” σε σχέση με καθεστώτα αυταρχικά ή τύποις μόνον δημοκρατικά, που στην ουσία τους αποτελούν “ενός ανδρός αρχή”.
Στη φιλελεύθερη δημοκρατία, λύσεις τύπου “Γόρδιου δεσμού” δε μπορεί να υπάρχουν, διότι οι βασικές αξίες του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου είναι -πρέπει να είναι – απαράβατες. Είτε, λοιπόν, η πίεση για αναγκαίες αλλαγές και δράσεις έρχεται από την κοινωνία, είτε, όπως συχνά συμβαίνει, έρχεται από τον νομοθέτη, που βλέπει πιο πέρα από τις παγιωμένες αντιλήψεις και θέλει να πάει εκείνος μπροστά την κοινωνία, η δυναμική μιας φιλελεύθερης δημοκρατίας δεν μπορεί ποτέ να εκφραστεί σε “μηδενικό” χρόνο. Χρειάζεται διάλογος -λιγότερο ή περισσότερο έντονος δεν είναι αυτό το κρίσιμο σημείο – χρειάζεται περίοδος προσαρμογής, χρειάζεται συναίνεση.
Η αναγκαστική “βραδυπορεία” της Φιλελεύθερης Δημοκρατίας
Π.χ. στην εποχή μας, η απαίτηση για μόνιμης φύσεως μέτρα που θα ανακουφίσουν την πλειονότητα των πολιτών από την ενεργειακή ακρίβεια και τον πληθωρισμό, είναι, αυτονόητα, μια απαίτηση που οποιαδήποτε κυβέρνηση θα ήθελε, εάν μπορούσε, να ικανοποιήσει άμεσα. Όμως κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό -στο πλαίσιο και των διεθνών συνεργασιών της χώρας – να γίνει χωρίς πρώτα, π.χ. να κοστολογηθεί εμβριθώς και να χρηματοδοτηθεί λελογισμένα και εντός συγκεκριμένα αποδεκτών παραμέτρων. Και αυτό είναι το λιγότερο.
Το Οικογενειακό Δίκαιο του Γεωργίου Κουμάντου, ως ένα άλλο μείζον μεταπολιτευτικό παράδειγμα -όπως, άλλωστε, τέτοιο συνιστά σήμερα και ο Ψηφιακός Μετασχηματισμός της χώρας- ήταν και είναι τομές πολύ μπροστά από την πραγματικότητα που μεγάλο μέρος της κοινωνίας βιώνει ως δέουσα και (την προτιμά, έτσι) αδιασάλευτη.
Όμως, όπως πριν από 40 χρόνια, νομοθετικά, η μοιχεία, λόγου χάριν, έπρεπε να πάψει να είναι αυτόφωρο ποινικό αδίκημα και η “προίκα” όφειλε να χάσει το νομικό της έρεισμα, όποιες κι αν ήταν οι τότε αγκυλώσεις και αντιρρήσεις, έτσι και σήμερα, το γεγονός ότι μέρος του ηλικιωμένου πληθυσμού της χώρας δεν έχει ψηφιακές δεξιότητες, δε μπορεί να αποτελέσει τροχοπέδη για το σύνολο των πολιτών, ειδικά δε των νεώτερων, προκειμένου να απολαύσει λιγότερη γραφειοκρατία, ταλαιπωρία, έξοδα, χαμένο χρόνο...
Σε αυταρχικά καθεστώτα τέτοιου είδους αλλαγές μπορεί να γίνουν -και να ισχύσουν νομικά – σε χρόνο dt (παρότι και εκεί η ουσιαστική κοινωνική αποδοχή τους μπορεί να πάρει χρόνια, άσχετα αν δε φαίνεται, επειδή επιβάλλονται δια της βίας με τον ένα ή τον άλλο τρόπο).
Σε φιλελεύθερες δημοκρατίες, ωστόσο, τέτοιες δραστικές αλλαγές δε μπορεί να ισχύσουν παραχρήμα. Σ’ αυτές, οι -νέοι – θεσμοί και κανόνες, πρέπει να πάρουν το χρόνο τους μέχρι να γίνουν κοινωνικά πάγια και, αντιστοίχως, αποδεκτοί και δικαιωμένοι εκ των πραγμάτων αυτοματισμοί.
Υπό αυτή την έννοια, στον “online” κόσμο μας, που κινείται μεταξύ θαυμασμού για “δυναμικούς” υπερ-ηγέτες και απαξίωσης των θεσμών της φιλελεύθερης δημοκρατίας ως “αναβλητικού, απελπιστικά αργού και αναποτελεσματικού τρόπου διακυβέρνησης”, είναι αναπόφευκτο παρεπόμενο να γοητεύει κάποιο αξιόλογο ποσοστό πλήθους η προσφυγή σε τέτοιου είδους “άμεσης επέμβασης” σχήματα.
Η μεγαλύτερη δύναμή της είναι και η εγγενής αδυναμία της
Αν σήμερα, λοιπόν, η φιλελεύθερη δημοκρατία αντιμετωπίζει κάποια απειλή, αυτή εδράζεται, πρακτικώς, στο ίδιο της το γονιδίωμα. Ίσως να είναι και αυτο-ανατροφοδοτούμενη, μάλιστα, υπό την έννοια ότι ενώ κύριος απώτερος στόχος της είναι ο ασφαλής, άρα και “ξέγνοιαστος” (οικονομικά και με κάθε άλλη έννοια) πολίτης, η συνέχιση της δικής της ύπαρξης είναι διαρκώς υπό απειλή. Και συνεπώς απαιτεί συνεχώς πολίτες όχι αδιάφορους, αλλά ενημερωμένους, σε εγρήγορση και με πολιτική συνείδηση και δράση ιστορικά και λογικά τεκμηριωμένες.
Στην εποχή μας, των fake news, της υπερβολικής ροής πληροφορίας και των πολλαπλών κρίσεων, ο “εφησυχασμένος” πολίτης είναι, έτσι, εύκολο να αγνοήσει -έστω μέχρι την επομένη της κάλπης, όταν, όμως, είναι αργά... - το γεγονός ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία συνιστά μια πελώρια κατάκτηση του ανθρώπινου πνεύματος που, όμως, είναι εύθραυστη, όσο ακριβώς και πολύτιμη.
Είναι εύκολο να παρασυρθεί και να μη σκεφτεί πόσο ακριβώς σημαντική είναι -μέχρι να τη χάσει, οπότε πάλι θα είναι αργά.
Το μέλλον, λοιπόν της φιλελεύθερης δημοκρατίας, μπορεί να είναι φωτεινό μόνον εάν κάνει χρήση προς όφελός της, όλων όσα σήμερα στρέφονται, εκ του πονηρού ή από αφέλεια, εναντίον της! Την τεχνολογία, τη μαζική επικοινωνία, το συλλογικό ψηφιακό γίγνεσθαι...
Η μάχη κατά της παραπληροφόρησης, η ευρύτερη δυνατή συμμετοχικότητα -που επιτρέπει, πλέον, η τεχνολογία – η ενδυνάμωση του πολίτη, η αυξημένη λογοδοσία, η διαφάνεια, ο ειλικρινής, έντιμος, ισότιμος και ανοιχτός διάλογος για όλα τα απτά προβλήματα της κοινωνίας, δεν είναι πια, στις μέρες μας, αφηρημένες έννοιες και ευκταία ζητούμενα. Είναι απολύτως απαραίτητες προϋποθέσεις για να επιβιώσει και να ανθίσει ακόμη περισσότερο το πλέον ορθό -και εδραιωμένο επιστημονικά, ως προς αυτό - σύστημα διακυβέρνησης που μας έχει παραδώσει η Ιστορία.
Η εξίσωση δεν είναι απλή, ούτε εύκολα επιλύσιμη. Καλώς ή κακώς, ωστόσο, τις παραμέτρους της, τις θέτει η σκληρή πραγματικότητα και είναι αδιαμφισβήτητες, όχι προϊόντα μιας πολιτικής άσκησης επί χάρτου, ή κάποιοι θεωρητικοί προβληματισμοί εμπνευσμένων διανοητών.
Η φιλελεύθερη δημοκρατία, για να το θέσουμε αλλιώς, τελεί συνεχώς -και a priori - υπό κίνδυνο. Αλλά ποτέ άλλοτε δεν αντιμετώπιζε, όπως στην εποχή μας, τόσες ασύμμετρες απειλές.
Μια Ευρώπη που ζει έναν σκληρό, επεκτατικό πόλεμο στο έδαφός της μετά από σχεδόν 80 χρόνια, αλλά και μια Ελλάδα που, εντός Ευρώπης, έχει να αντιμετωπίσει κι έναν γείτονα επικίνδυνα ασταθή, δεν έχουν την πολυτέλεια να αγνοήσουν το κάλεσμα των καιρών ούτε για μια ακόμη ημέρα.
Απαιτούνται γενναίες τομές και αλλαγή παραδείγματος
Το αύριο, έτσι, της φιλελεύθερης δημοκρατίας έρχεται ως υπαρκτό και εφαρμοστέο στην πράξη, μόνον μέσα από μια σειρά γενναίων αποφάσεων και τομών που:
1ον: Θα εδραιώσουν εκ νέου και σε βάθος την αξία και τη σημασία της αποδεικνύοντας στην καθημερινότητα ότι, σε επίπεδο Ε.Ε. τουλάχιστον, μπορεί να αποτελέσει το εχέγγυο για την κοινωνική ομαλότητα, την οικονομική ευημερία και την ασφάλεια (ενεργειακή και κάθε άλλου είδους) των πολιτών της.
2ον: Θα δικαιώσουν στην πράξη τις θεμελιακές αρχές της ως ζωντανές, εξελισσόμενες και βέλτιστες κατευθυντήριες γραμμές διακυβέρνησης (διεύρυνση της ουσιαστικής συμμετοχής των πολιτών στη λήψη αποφάσεων και τη χάραξη πολιτικών, αυξημένος ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ενισχυμένη διαφάνεια και λογοδοσία κ.λπ.)
3ον: Θα αποκαταστήσουν την εμπιστοσύνη στη θεσμική, αλλά και πολιτιστική, φιλοσοφική και ηθική ανωτερότητα του αξιακού της συνστήματος σε σχέση με κάθε άλλη μορφή άσκησης εξουσίας -κυρίως δε σε όσες είναι προσωποκεντρικές και λαϊκιστικά απολυταρχικές.
Ώρα να ξυπνήσει ο “κοιμώμενος γίγαντας”...
Το θεωρητικό-επιστημονικό υπόβαθρο, το οπλοστάσιο -εν πολλοίς τεχνολογικό –δράσεων, αλλά και η τεχνογνωσία για το πώς μπορούν να υλοποιηθούν τα πιο πάνω -υπάρχουν ήδη. Το πρόβλημα είναι η μάλλον μυωπική άρνηση πλείστων όσων θεσμικών παραγόντων, κυρίως μεταξύ της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών, να αποδεχθούν αρχικά ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία είναι εγγενώς ευάλωτη και επομένως χρήζει αυτοπροστασίας. Αλλά και να αποδεχθούν την χρήση της τεχνογνωσίας αυτής προς την κατεύθυνση μιας πιο άμεσης δημοκρατίας.
Και σε δεύτερο επίπεδο, εξίσου μεγάλο εμπόδιο συνιστά η προσκόλληση διαφόρων εθνικών κυβερνήσεων σε παρωχημένα πρότυπα διαχείρισης εξουσίας.
Πρότυπα που δε συνάδουν με την τεράστια, στις μέρες μας, επιρροή των κοινωνικών δικτύων, αλλά ούτε με τις αναδυόμενες κρίσεις ενός κόσμου σε οικονομική αλληλεξάρτηση, όπως, όμως και διαρκή αναταραχή.
Κι έτσι, παρότι πχ. η κλιματική αλλαγή ή ο πρωτοφανής στα χρόνια της Ε.Ε. πληθωρισμός πιέζουν όσο ποτέ για αλλαγή παραδείγματος διακυβέρνησης, ούτε καν τα τραγικά διδάγματα της πανδημίας έχουν βρει, ακόμη και σήμερα, ουσιαστική πολιτική έκφραση -σε επίπεδο απαραίτητης αλληλεγγύης, αυτάρκειας σε πρώτες ύλες, αδιατάρακτη εφοδιαστική αλυσίδα, αναθεώρηση του όρου “δημόσια αγαθά” και, κυρίως, αυξημένη διεθνή εποπτεία στον τομέα της εξασφάλισής τους για όλη την κοινωνία.
Είναι, λοιπόν, ώρα για πρωτοβουλίες και αλλαγές ανάλογες με τις επιταγές των καιρών. “Θέσφατα” όπως, π.χ., η πλήρης εναπόθεση της άμυνας της Ε.Ε. στον υπερατλαντικό μας σύμμαχο ή η “ιεροποίηση” των “αγορών” και η πίστη στη θέληση ή και την ικανότητά τους να “αυτορρυθμίζονται”, οφείλουν να αναθεωρηθούν. Ο βηματισμός της Ευρώπης πρέπει πλέον να γίνει πράγματι κοινός και αυτός ο “κοιμώμενος γίγαντας” να χαράξει, επιτέλους, μια πορεία που στο επίκεντρό της θα είναι, πρωτίστως, η πρόοδος, η ασφάλεια και η ευημερία ενός καθενός πολίτη της. Δηλαδή... η φιλελεύθερη δημοκρατία στην πράξη, με δυναμισμό, αυτοπεποίθηση και κανέναν απολύτως αστερίσκο!
Ο Μιχάλης Α. Αγγελόπουλος είναι:
Πρόεδρος Ευρωπαϊκής Κίνησης Ελλάδας
Πρόεδρος Επιστημονικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΚΕΔΕ)
www.worldenergynews.gr
