Η επιβολή του ελληνορθόδοξου στοιχείου του Πόντου και οι διαπραγματεύσεις με τον Σουλτάνο
H γιορτή της Ορθοδοξίας παραπέμπει στην σημασία της Εκκλησίας και των Μοναστηριών στην αξιοποίηση του παραγόμενου πλούτου με πλούσια παραδείγματα για τις δομές και την συνεκμετάλλευση στα Μεταλλεία Ασημιού της Τραπεζούντας κατά τον 16 ο και 17ο αιώνα στην εποχή της Τουρκοκρατίας.
Όπως αναφέρει η ιστορικός Άννα Μπάλλιαν ο Πόντος είναι γνωστός για τον πλούτο του σε μέταλλα από την Αρχαιότητα. Την εποχή των Μεγάλων Κομνηνών η Τραπεζούντα ήταν κέντρο κατασκευής ασημικών.
Η μεγάλη ακμή όμως σημειώνεται από το 1546. Έχει προηγηθεί η ανακάλυψη του μεταλλεύματος στο βυζαντινό κάστρο της Τζάνιχας στην ορεινή επαρχία της Χαλδίας.
Ξεκινά η κοπή νομισμάτων και ιδρύεται το νομισματοκοπείο της Τζάνζα.
Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές το 1553 τα εισοδήματα του Σουλτάνου από τα μεταλλεία της Τζάνζα αναφέρονται στα φορολογικά κατάστιχα της Τραπεζούντας.
Η πόλη των Ορυχείων που μετονομάζεται από Καν σε Gumushane ( Γκιουμουσχανέ), αναφέρεται για πρώτη φορά με αυτό το όνομα το 1598.Όνομα το οποίο έμελλε να μείνει στην ιστορία σαν κέντρο και σημαντικότερη πηγή πλούτου στον κλάδο των μετάλλων για την Οθωμανική Αυτοκρατορία μέχρι τον 18ο αιώνα.
Η ακτινοβολία των ευλογημένων μαντενίων της Χαλδίας ήταν μεγάλη στον Ορθόδοξο Κόσμο και μεταφράζονταν σε οικονομική βοήθεια προς τους περιοδεύοντες Πατριάρχες, Μητροπολίτες και μοναχούς. Τα αφιερώματα των Ποντίων στον Πανάγιο Τάφο καλύπτουν έναν ολόκληρο κώδικα.
Ας δούμε όμως την ιστορική διαδρομή και την συμμετοχή του εκκλησιαστικού παράγοντα στην εκμετάλλευση του πλούτου. Οι άνθρωποι που δουλεύουν στα μεταλλεία είναι σταλμένοι από την Μονή Σουμελά και το Οθωμανικό Καθεστώς παρέχει στην μεταλλουργική κοινότητα φοροαπαλλαγές και ως ένα βαθμό συνεκμετάλλευση.
Μετά την πρώτη φάση συγκέντρωσης από την Τραπεζούντα στα μέσα του 17 ου αιώνα, η ανεύρεση νέων κοιτασμάτων δημιουργεί μεταλλουργικές αποικίες στα παράλια της Μαύρης Θάλλασας .
Οι μεταλλωρύχοι της Χαλδίας επεκτείνονται στα μεταλλεία του Ερζουρούμ, του Μπαιμπούρτ, της Κολώνεια και κατεβαίνοντας τον Ευφράτη στο Καπάν και τα Άργανα. Και το 1730 καλούνται να δουλέψουν στα Άχταλα της Γεωργίας όπου αργότερα τους παρεχωρήθη το μοναστήρι της Αχταλείας.
Η ανάπτυξη της μεταλλουργικής μητρόπολης Γκιουμουσχανέ αναβαθμίζει την Επισκοπή της Χαλδίας σε Αρχιεπισκοπή το 1657 και σε Μητρόπολη το 1776.
Η πόλη διαθέτει πλέον 10 ενορίες, 6 ελληνικές με 2250 οικογένειες, 3 τουρκικές και μία αρμένικη.
Η γη ανήκει στον Σουλτάνο και οι πρόσοδοι στο Αυτοκρατορικό Θησαυροφυλάκειο.
Μπορεί ο γενικός διοικητής να είναι μουσουλμάνος έμμισθος αξιωματικός, ο Μαντέμ Ενίμης, όμως ο επιβλέπων Γενικός Αρχιμεταλλουργός είναι χριστιανός και είναι ο λεγόμενος Ουσταπασής.
Οι εργαζόμενοι στα μεταλλεία ήταν απαλλαγμένοι από τους φόρους που πλήρωναν οι χριστιανοί, ενώ οι περιοχές που προσέφεραν πάσης φύσεως υπηρεσίες στα μεταλλεία ήταν ανεξάρτητα από την τοπική οθωμανική δίοικηση.
Η δομή της δίοικησης, οι συγκρούσεις και ο ρόλος των Χριστιανών Αρχιμεταλλουργών
Ο Μαντέμ Εμίνης διοριζόταν από τους ντόπιους Οθωμανούς Τιμαριούχους και ήταν υπεύθυνος για την επιλογή του γενικού αρχιμεταλλουργού, όμως τον έλεγχο των μεταλλείων είχαν οι βασικοί μεταλλουργοί.
Έτσι η σύγκρουση του 1649 για τον έλεγχο των Μεταλλείων οδήγησε σε δολοφονίες και κατέληξε μέχρι τον Σουλτάνο.
Οι Οθωμανοί επιχειρώντας να εξουδετερώσουν την δύναμη των Ελλήνων Αρχιμεταλλουργών διορίζουν τον Αρμένιο Σανόζ. Η κατηγορία όμως που του αποδίδεται για κατάχρηση οδηγεί σε απαγχονισμό.
Όμως το αίμα δεν σταματά εκεί καθώς ακολουθεί η δολοφονία τριών Αρχιμεταλλουργών από την οικογένεια των Σαρασιτών.
Παράλληλα ο αρχιεπίσκοπος Φυτιάνος αναγκάζεται σε παραίτηση.
Μια ακόμα δολοφονία αυτή του Ιωάννη Σαρασίτη το 1722 στο κέντρο της αγοράς των χρυσοχόων οδηγεί τους παράγοντες τη Χαλδίας να στείλουν τον εκπρόσωπό τους Χατζή Σουμελίση στον Σουλτάνο στην Κωνσταντινούπολη.
Αυτός κατορθώνει να εξασφαλίσει ευνοικότερο καθεστώς, καθώς προωθούνται διοικητικές μεταρρυθμίσεις από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Έτσι επέρχεται η ισορροπία καθώς από την μια υπάρχει ο Μαντέμ Ενίμης και από την άλλη ο Γενικός Αρχιμεταλλουργός με την σύμφωνη γνώμη των Χριστιανών Αρχιμεταλλουργών. Η επιλογή επικυρώνεται από τον ίδιο τον Σουλτάνο σε ειδική τελετή, όπου του απονέμεται τιμητικό ένδυμα και ξίφος.
Στον απόγειο η μεταλλουργική πρωτεύουσα και η Εκκλησίας της Χαλδίας
Η διοικητική μεταρρύθμιση ωφέλησε την Γκιουχασμανέ η οποία τον 18ο αιώνα καθίσταται μαζί με τους δορυφόρους της η σημαντικότερη πηγή μετάλλων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Το 1644 ο Τσελεμπή αναφέρει ότι ο ενδεικτικός αριθμός ετήσιας παραγωγής ασημιού είναι 7000 κιλά σαν πρόσοδος στο Αυτοκρατορικό Θησαυροφυλάκειο. Παράλληλα τα Άργανα έχουν παραγωγή 3940 κιλά καθαρό ασήμι ετησίως μέχρι τον 19ο αιώνα.
Τον 18ο αιώνα οι εκκλησίες της επεκτείνονται, ξαναχτίζονται, αγιογραφούνται και προικίζονται με ασημένια αντικείμενα.
Το 1726 τελειώνει η ανοικοδόμηση του αρχιεπισκοπικού ναού και το 1730 ιδρύεται το ελληνικό σχολείο με πρωτοβουλία του Αρχιεπισκόπου Ιγνατίου Φυτιάνου. Οι νέοι που διακρίνονται στέλνονται για σπουδές στην Κωνσταντινούπολη είτε στην Βλαχία και η πόλη γίνεται κέντρο αναγέννησης του Ελληνισμού στον Πόντο με κυρίαρχο στοιχείο την Ορθοδοξία.
Ο ρόλος της Εκκλησίας είναι ισχυρός και οι μεταλλωρύχοι που επεκτείνονται σε ευρύτερες περιοχές οφείλουν υποταγή στην Μητρόπολη της Χαλδίας που διοικεί δυναμικά. Αποτέλεσμα η σύγκρουση της με τον Μητροπολίτη της Τραπεζούντας, Θεοδοσιουπόλεως και τον Πατριάρχη Αντιόχειας.
Ο Μητροπολίτης Χαλδίας με την υποστήριξη των Άσπρων, δηλαδή των Γενικών Αρχιμεταλλωρύχων επικρατεί. Οι Άσπροι έχουν στενές σχέσεις με τον ίδιο τον Σουλτάνο. Παράλληλα απειλούν με στάση εργασίας τις περιοχές όπου εργάζονται προς υποστήριξη του Μητροπολίτη τους.
Η δύναμη της Χαλδίας οδηγεί σε επικράτηση ακόμα και έναντι της Μητρόπολης τους Τραπεζούντας με αποτέλεσμα ο Ιγνάτιος Φυτιάνος να διοριστεί Αρχιεπίσκοπος αντί του Μητροπολίτη Τραπεζούντας το 1733.
Οι σχέσεις της Μονής με την πλουτοπραγωγική πρωτεύουσα Γκιουσμουσχανέ είναι στενές σε οικονομικό επίπεδο πέραν της πνευματικής συγγένειας.
Είναι στο απόγειο της δυναμικής της που κρατά μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα, οπότε και τα μεταλλεία εξαντλούνται. Η ποντιακή διασπορά διογκώνεται και οι δύο ρωσοτουρκικοί πόλεμοι που ακολουθούν αλλάζουν το τοπίο.
Το 1871 ρευστοποιείται ένα μέρος του εκκλησιαστικού πλούτου για να χρηματοδοτηθεί το νέο σχολείο της πόλης, που πλέον έχει μετονομαστεί σε Αργυρούπολη.
Σήμερα υπάρχουν μόνο ιστορικά ερείπια της άλλοτε πρωτεύουσας του πλούτου της μεταλλουργίας καθώς η εξάντληση των αποθεμάτων σταδιακά οδήγησε την πόλη σε ερείμωση.
Όμως αποτέλεσε την πνευματική πρωτεύουσα και κοιτίδα της Ορθοδοξίας αποδεικνύοντας σε δύσκολη περίοδο για τον Ελληνισμό, ότι ο οικονομικός πλούτος μπόρεσε υπό τον έλεγχο μιας ισχυρής Εκκλησίας να δώσει μέρισμα και αιμοδότηση στην Χριστιανική μας παράδοση.
Πηγή: Οι Έλληνες στην Μαύρη Θάλλασα
Συγγραφέας Μαριάννα Κορομηλά
www.worldenergynews.gr
Όπως αναφέρει η ιστορικός Άννα Μπάλλιαν ο Πόντος είναι γνωστός για τον πλούτο του σε μέταλλα από την Αρχαιότητα. Την εποχή των Μεγάλων Κομνηνών η Τραπεζούντα ήταν κέντρο κατασκευής ασημικών.
Η μεγάλη ακμή όμως σημειώνεται από το 1546. Έχει προηγηθεί η ανακάλυψη του μεταλλεύματος στο βυζαντινό κάστρο της Τζάνιχας στην ορεινή επαρχία της Χαλδίας.
Ξεκινά η κοπή νομισμάτων και ιδρύεται το νομισματοκοπείο της Τζάνζα.
Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές το 1553 τα εισοδήματα του Σουλτάνου από τα μεταλλεία της Τζάνζα αναφέρονται στα φορολογικά κατάστιχα της Τραπεζούντας.
Η πόλη των Ορυχείων που μετονομάζεται από Καν σε Gumushane ( Γκιουμουσχανέ), αναφέρεται για πρώτη φορά με αυτό το όνομα το 1598.Όνομα το οποίο έμελλε να μείνει στην ιστορία σαν κέντρο και σημαντικότερη πηγή πλούτου στον κλάδο των μετάλλων για την Οθωμανική Αυτοκρατορία μέχρι τον 18ο αιώνα.
Η ακτινοβολία των ευλογημένων μαντενίων της Χαλδίας ήταν μεγάλη στον Ορθόδοξο Κόσμο και μεταφράζονταν σε οικονομική βοήθεια προς τους περιοδεύοντες Πατριάρχες, Μητροπολίτες και μοναχούς. Τα αφιερώματα των Ποντίων στον Πανάγιο Τάφο καλύπτουν έναν ολόκληρο κώδικα.
Ας δούμε όμως την ιστορική διαδρομή και την συμμετοχή του εκκλησιαστικού παράγοντα στην εκμετάλλευση του πλούτου. Οι άνθρωποι που δουλεύουν στα μεταλλεία είναι σταλμένοι από την Μονή Σουμελά και το Οθωμανικό Καθεστώς παρέχει στην μεταλλουργική κοινότητα φοροαπαλλαγές και ως ένα βαθμό συνεκμετάλλευση.
Μετά την πρώτη φάση συγκέντρωσης από την Τραπεζούντα στα μέσα του 17 ου αιώνα, η ανεύρεση νέων κοιτασμάτων δημιουργεί μεταλλουργικές αποικίες στα παράλια της Μαύρης Θάλλασας .
Οι μεταλλωρύχοι της Χαλδίας επεκτείνονται στα μεταλλεία του Ερζουρούμ, του Μπαιμπούρτ, της Κολώνεια και κατεβαίνοντας τον Ευφράτη στο Καπάν και τα Άργανα. Και το 1730 καλούνται να δουλέψουν στα Άχταλα της Γεωργίας όπου αργότερα τους παρεχωρήθη το μοναστήρι της Αχταλείας.
Η ανάπτυξη της μεταλλουργικής μητρόπολης Γκιουμουσχανέ αναβαθμίζει την Επισκοπή της Χαλδίας σε Αρχιεπισκοπή το 1657 και σε Μητρόπολη το 1776.
Η πόλη διαθέτει πλέον 10 ενορίες, 6 ελληνικές με 2250 οικογένειες, 3 τουρκικές και μία αρμένικη.
Η γη ανήκει στον Σουλτάνο και οι πρόσοδοι στο Αυτοκρατορικό Θησαυροφυλάκειο.
Μπορεί ο γενικός διοικητής να είναι μουσουλμάνος έμμισθος αξιωματικός, ο Μαντέμ Ενίμης, όμως ο επιβλέπων Γενικός Αρχιμεταλλουργός είναι χριστιανός και είναι ο λεγόμενος Ουσταπασής.
Οι εργαζόμενοι στα μεταλλεία ήταν απαλλαγμένοι από τους φόρους που πλήρωναν οι χριστιανοί, ενώ οι περιοχές που προσέφεραν πάσης φύσεως υπηρεσίες στα μεταλλεία ήταν ανεξάρτητα από την τοπική οθωμανική δίοικηση.
Η δομή της δίοικησης, οι συγκρούσεις και ο ρόλος των Χριστιανών Αρχιμεταλλουργών
Ο Μαντέμ Εμίνης διοριζόταν από τους ντόπιους Οθωμανούς Τιμαριούχους και ήταν υπεύθυνος για την επιλογή του γενικού αρχιμεταλλουργού, όμως τον έλεγχο των μεταλλείων είχαν οι βασικοί μεταλλουργοί.
Έτσι η σύγκρουση του 1649 για τον έλεγχο των Μεταλλείων οδήγησε σε δολοφονίες και κατέληξε μέχρι τον Σουλτάνο.
Οι Οθωμανοί επιχειρώντας να εξουδετερώσουν την δύναμη των Ελλήνων Αρχιμεταλλουργών διορίζουν τον Αρμένιο Σανόζ. Η κατηγορία όμως που του αποδίδεται για κατάχρηση οδηγεί σε απαγχονισμό.
Όμως το αίμα δεν σταματά εκεί καθώς ακολουθεί η δολοφονία τριών Αρχιμεταλλουργών από την οικογένεια των Σαρασιτών.
Παράλληλα ο αρχιεπίσκοπος Φυτιάνος αναγκάζεται σε παραίτηση.
Μια ακόμα δολοφονία αυτή του Ιωάννη Σαρασίτη το 1722 στο κέντρο της αγοράς των χρυσοχόων οδηγεί τους παράγοντες τη Χαλδίας να στείλουν τον εκπρόσωπό τους Χατζή Σουμελίση στον Σουλτάνο στην Κωνσταντινούπολη.
Αυτός κατορθώνει να εξασφαλίσει ευνοικότερο καθεστώς, καθώς προωθούνται διοικητικές μεταρρυθμίσεις από την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Έτσι επέρχεται η ισορροπία καθώς από την μια υπάρχει ο Μαντέμ Ενίμης και από την άλλη ο Γενικός Αρχιμεταλλουργός με την σύμφωνη γνώμη των Χριστιανών Αρχιμεταλλουργών. Η επιλογή επικυρώνεται από τον ίδιο τον Σουλτάνο σε ειδική τελετή, όπου του απονέμεται τιμητικό ένδυμα και ξίφος.
Στον απόγειο η μεταλλουργική πρωτεύουσα και η Εκκλησίας της Χαλδίας
Η διοικητική μεταρρύθμιση ωφέλησε την Γκιουχασμανέ η οποία τον 18ο αιώνα καθίσταται μαζί με τους δορυφόρους της η σημαντικότερη πηγή μετάλλων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Το 1644 ο Τσελεμπή αναφέρει ότι ο ενδεικτικός αριθμός ετήσιας παραγωγής ασημιού είναι 7000 κιλά σαν πρόσοδος στο Αυτοκρατορικό Θησαυροφυλάκειο. Παράλληλα τα Άργανα έχουν παραγωγή 3940 κιλά καθαρό ασήμι ετησίως μέχρι τον 19ο αιώνα.
Τον 18ο αιώνα οι εκκλησίες της επεκτείνονται, ξαναχτίζονται, αγιογραφούνται και προικίζονται με ασημένια αντικείμενα.
Το 1726 τελειώνει η ανοικοδόμηση του αρχιεπισκοπικού ναού και το 1730 ιδρύεται το ελληνικό σχολείο με πρωτοβουλία του Αρχιεπισκόπου Ιγνατίου Φυτιάνου. Οι νέοι που διακρίνονται στέλνονται για σπουδές στην Κωνσταντινούπολη είτε στην Βλαχία και η πόλη γίνεται κέντρο αναγέννησης του Ελληνισμού στον Πόντο με κυρίαρχο στοιχείο την Ορθοδοξία.
Ο ρόλος της Εκκλησίας είναι ισχυρός και οι μεταλλωρύχοι που επεκτείνονται σε ευρύτερες περιοχές οφείλουν υποταγή στην Μητρόπολη της Χαλδίας που διοικεί δυναμικά. Αποτέλεσμα η σύγκρουση της με τον Μητροπολίτη της Τραπεζούντας, Θεοδοσιουπόλεως και τον Πατριάρχη Αντιόχειας.
Ο Μητροπολίτης Χαλδίας με την υποστήριξη των Άσπρων, δηλαδή των Γενικών Αρχιμεταλλωρύχων επικρατεί. Οι Άσπροι έχουν στενές σχέσεις με τον ίδιο τον Σουλτάνο. Παράλληλα απειλούν με στάση εργασίας τις περιοχές όπου εργάζονται προς υποστήριξη του Μητροπολίτη τους.
Η δύναμη της Χαλδίας οδηγεί σε επικράτηση ακόμα και έναντι της Μητρόπολης τους Τραπεζούντας με αποτέλεσμα ο Ιγνάτιος Φυτιάνος να διοριστεί Αρχιεπίσκοπος αντί του Μητροπολίτη Τραπεζούντας το 1733.
Οι σχέσεις της Μονής με την πλουτοπραγωγική πρωτεύουσα Γκιουσμουσχανέ είναι στενές σε οικονομικό επίπεδο πέραν της πνευματικής συγγένειας.
Είναι στο απόγειο της δυναμικής της που κρατά μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα, οπότε και τα μεταλλεία εξαντλούνται. Η ποντιακή διασπορά διογκώνεται και οι δύο ρωσοτουρκικοί πόλεμοι που ακολουθούν αλλάζουν το τοπίο.
Το 1871 ρευστοποιείται ένα μέρος του εκκλησιαστικού πλούτου για να χρηματοδοτηθεί το νέο σχολείο της πόλης, που πλέον έχει μετονομαστεί σε Αργυρούπολη.
Σήμερα υπάρχουν μόνο ιστορικά ερείπια της άλλοτε πρωτεύουσας του πλούτου της μεταλλουργίας καθώς η εξάντληση των αποθεμάτων σταδιακά οδήγησε την πόλη σε ερείμωση.
Όμως αποτέλεσε την πνευματική πρωτεύουσα και κοιτίδα της Ορθοδοξίας αποδεικνύοντας σε δύσκολη περίοδο για τον Ελληνισμό, ότι ο οικονομικός πλούτος μπόρεσε υπό τον έλεγχο μιας ισχυρής Εκκλησίας να δώσει μέρισμα και αιμοδότηση στην Χριστιανική μας παράδοση.
Πηγή: Οι Έλληνες στην Μαύρη Θάλλασα
Συγγραφέας Μαριάννα Κορομηλά
www.worldenergynews.gr
