Η επίσημη επίσκεψη του Αιγύπτιου Προέδρου Αμπντέλ Φάταχ αλ Σίσι στην Τουρκία στις 4 Σεπτεμβρίου αντιπροσώπευεi ένα σημαντικό ορόσημο στις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών. Η επίσκεψη έγινε λιγότερο από επτά μήνες μετά την επίσκεψη του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο Κάιρο τον Φεβρουάριο, σηματοδοτώντας την επιθυμία να ξεπαγώσουν οι σχέσεις μετά από μια δεκαετία εντάσεων.
Το ιστορικό
Από το 2013, η υποστήριξη της Τουρκίας προς τους Αδελφούς Μουσουλμάνους, και οι αποκλίνουσες θέσεις στην Ανατολική Μεσόγειο και τον Αραβικό Κόλπο, εκτός από τα συγκρουόμενα συμφέροντα στη Λιβύη, προκάλεσαν σοβαρή ένταση στις σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου.
Μια δεκαετία αργότερα, επικρατεί μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση, που βασίζεται σε κοινά συμφέροντα, κοινές ανησυχίες και βούληση για διαχείριση των εντάσεων αν και εξακολουθούν να υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις.
Με την πολιτική αντιπαράθεση να έχει περιορισμένο αντίκτυπο στις οικονομικές και εμπορικές σχέσεις, το Κάιρο και η Άγκυρα στοχεύουν να βελτιώσουν τη διμερή τους συνεργασία στα επόμενα χρόνια. Και οι δύο θα ήθελαν να δουν την ενέργεια στο επίκεντρο αυτής της συνεργασίας.
Το ενεργειακό ζήτημα
Η δυναμική που ωθήθηκε από μια σειρά ανακαλύψεων φυσικού αερίου στην περιοχή επιδείνωσε τελικά τις υπάρχουσες εντάσεις μεταξύ Αιγύπτου και Τουρκίας
Την τελευταία δεκαετία, περίπου, αναδύθηκε ένας σιωπηρός ανταγωνισμός μεταξύ των δύο χωρών, οι οποίες διαθέτουν τις μεγαλύτερες αγορές και τις πιο ανεπτυγμένες υποδομές στην Ανατολική Μεσόγειο. Η καθεμία συναγωνίζεται να γίνει ο κύριος προορισμός και το σημείο διέλευσης των πόρων φυσικού αερίου της περιοχής.
Σε αυτό προστίθενται οι αποκλίνουσες απόψεις τους σχετικά με τον τρόπο καθορισμού των θαλάσσιων συνόρων: Η Τουρκία πιστεύει ότι η ικανότητα των νησιών να δημιουργούν θαλάσσιες ζώνες πρέπει να είναι περιορισμένη σε σύγκριση με κράτη με μεγαλύτερα παράκτια μέτωπα, ενώ η Αίγυπτος υπέγραψε συμφωνίες για την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων της με την Κύπρο και την Ελλάδα. Παράλληλα, η επιδείνωση των ισραηλινοτουρκικών σχέσεων οδήγησε σε βαθύτερη εμπλοκή μεταξύ Ισραήλ, Κύπρου και Ελλάδας.
Το αποκορύφωμα της τάσης αυτής ήταν η έναρξη του Φόρουμ Φυσικού Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου (EMGF) το 2019. Το φόρουμ εξέτασε την ανάγκη για μια περιφερειακά συντονισμένη προσπάθεια για την απελευθέρωση του πλήρους δυναμικού του υπεράκτιου πλούτου φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου, ενώ φέρει και μια γεωπολιτική διάσταση που τροφοδοτείται από τεταμένες σχέσεις μεταξύ των περισσότερων ιδρυτικών μελών της και της Τουρκίας.
Τα απτά αποτελέσματα αυτής της ταραγμένης διπλωματικής δραστηριότητας και της ίδρυσης του EMGF έχουν ισοπεδώσει τις προσδοκίες. Η εικόνα της τρέχουσας κατάστασης στην περιοχή εμπεριστατώνεται στο ότι η Αίγυπτος αντιμετωπίζει έλλειμμα φυσικού αερίου, η Κύπρος αγωνίζεται να αναπτύξει τα αποθέματά της και το Ισραήλ εμπλέκεται σε μια πολυμέτωπη σύγκρουση που έχει αυξήσει τους κινδύνους για τον ενεργειακό του τομέα.
Η Τουρκία
Προς το παρόν, η Τουρκία φαίνεται να έχει περάσει αυτή τη θυελλώδη περίοδο με βεβαιότητα και αποφασιστικότητα. Αντιμετώπισε αυτό που αντιλαμβανόταν ως προκλητικές δραστηριότητες εξερεύνησης ασκώντας πίεση στις εταιρείες, μερικές φορές φτάνοντας μέχρι το σημείο να εμποδίζει το έργο τους, πραγματοποιώντας τη δική της εξερεύνηση, συχνά σε περιοχές που διεκδικούν γειτονικές χώρες.
Τη ίδια στιγμή επένδυσε μαζικά στην υποδομή φυσικού αερίου της, ιδιαίτερα σε εγκαταστάσεις επαναεριοποίησης και αποθήκευσης. Είναι αξιοσημείωτο ότι η ικανότητα επαναεριοποίησής της έχει πενταπλασιαστεί από το 2020. Η ικανότητα εισαγωγής φυσικού αερίου περισσότερο από τις ανάγκες της εγχώριας αγοράς, σε συνδυασμό με τα δίκτυα αγωγών της, επιτρέπει στην Τουρκία να τοποθετηθεί ως κόμβος εφοδιασμού φυσικού αερίου, ιδιαίτερα για χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Σήμερα, η Τουρκία φαίνεται να αντιμετωπίζει ένα σημαντικά διαφορετικό περιφερειακό τοπίο.
Πιθανοί τομείς διαπραγματεύσεων
Η συμφιλίωση μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου θα φέρει αναπόφευκτα συζητήσεις για μια σειρά ζητημάτων που ενδιαφέρουν τη μία ή και τις δύο πλευρές και έχουν ποικίλους βαθμούς πραγματικών επιπτώσεων για το ενεργειακό τοπίο της Ανατολικής Μεσογείου. Τέσσερα ζητήματα τίθενται συχνά:
– Εξαγωγές Αιγυπτιακού LNG στην Τουρκία
Η ενίσχυση των εξαγωγών αιγυπτιακού υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) προς την Τουρκία φαίνεται να είναι ένας προφανής τομέας συνεργασίας. Ωστόσο, η παραγωγή φυσικού αερίου της Αιγύπτου βιώνει σταθερή πτώση, κυρίως λόγω της πτώσης της παραγωγής από το κοίτασμα φυσικού αερίου Zohr και των μικτών εξερευνήσεων, με αποτέλεσμα μέτριες ανακαλύψεις που είναι ανεπαρκείς για να αντισταθμίσουν τη μείωση της παραγωγής από πεδία παλαιού τύπου. Η παραγωγή υποχώρησε σε χαμηλό επτά ετών τον Ιούλιο, ενώ η κατανάλωση παραμένει ισχυρή, αφήνοντας στην Αίγυπτο διευρυνόμενο έλλειμμα φυσικού αερίου.
Αυτή η μείωση επηρέασε άμεσα τις εξαγωγές LNG της Αιγύπτου. Μετά από ένα αξιοσημείωτο 2022, όπου οι εξαγωγές LNG αυξήθηκαν στους 7,14 εκατομμύρια τόνους, οι εξαγωγές μειώθηκαν κατά περισσότερο από το ήμισυ σε 3,32 εκατομμύρια τόνους το 2023. Φέτος, η Αίγυπτος επέστρεψε στις εισαγωγές LNG και μάλιστα έχει κάνει σχέδια για παραδόσεις το χειμώνα, περίοδο κατά την οποία Το Κάιρο συνήθως αυξάνει τις εξαγωγές καθώς επιβραδύνεται η εγχώρια κατανάλωση.
Τα τελευταία χρόνια, σημειώθηκε αύξηση στις παραδόσεις της Αιγύπτου στην Τουρκία. Ειδικότερα, από το 2021, η Τουρκία είναι η κύρια αγορά για το αιγυπτιακό LNG, και αποτελεί τον κορυφαίο προορισμό της το 2022 και το 2023.
Ενώ η Αίγυπτος δεν αποκλείει την εξαγωγή μερικών φορτίων αυτόν τον χειμώνα, παρά το εγχώριο έλλειμμα φυσικού αερίου, τέτοιες εξαγωγές θα αποτελούνταν από μέτριους όγκους. Η Αίγυπτος είναι απίθανο να ανακτήσει την ιδιότητά της ως καθαρού εξαγωγέα ή να είναι σημαντικός προμηθευτής της Τουρκίας βραχυπρόθεσμα έως μεσοπρόθεσμα.
Οι παραδόσεις του Ισραήλ αναμένεται να αυξηθούν τα επόμενα δύο χρόνια, ενώ η Κύπρος μπορεί να είναι σε θέση να προμηθεύει στην Αίγυπτο φυσικό αέριο από το 2028.
– Εξερεύνηση
Ένας άλλος πιθανός τομέας συνεργασίας είναι η εξερεύνηση υδρογονανθράκων. Η Αίγυπτος διοργανώνει γύρους προσφορών σχεδόν κάθε χρόνο. Ο τρέχων διαγωνισμός, ξεκίνησε τον Αύγουστο και αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Φεβρουάριο του 2025, μπορεί να προσφέρει την ευκαιρία σε μια τουρκική εταιρεία να εισέλθει στην αιγυπτιακή αγορά.
Μέσα στην τελευταία δεκαετία, η Τουρκία και η κρατική ενεργειακή της εταιρεία, TPAO, ανέπτυξαν έναν εντυπωσιακό στόλο υπεράκτιων εξερευνήσεων που περιλαμβάνει επιθεωρητές και γεωτρύπανα. Οι τουρκικές προσπάθειες εξερεύνησης στην Ανατολική Μεσόγειο έχουν αποτύχει μέχρι στιγμής.
Η Turkish Petroleum Corporation (TPAO) απέκτησε πρόσφατα άδειες εξερεύνησης και παραγωγής για τρία υπεράκτια τετράγωνα της Σομαλίας. Ωστόσο, όταν συζητούσε τα τουρκικά συμφέροντα για υπεράκτιες εξερευνήσεις στο εξωτερικό, ο Τούρκος υπουργός Ενέργειας Alparslan Bayraktar περιόρισε το ενδιαφέρον της Τουρκίας για την Αίγυπτο σε αυτό ενός προμηθευτή LNG, χωρίς να αναφέρει σχέδια εξερεύνησης, και αντ' αυτού εστίασε στη Σομαλία και τη Λιβύη.
Το 2019, η Τουρκία και η Λιβύη υπέγραψαν μνημόνιο κατανόησης για την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων τους, το οποίο κατήγγειλαν οι γειτονικές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Αιγύπτου, ως «νομικά αβάσιμο». Μετά τη συμφωνία ακολούθησε το 2022 μια προσύμφωνηση ενεργειακής συνεργασίας μεταξύ Άγκυρας και Τρίπολης, την οποία κατήγγειλαν ξανά οι γείτονες. Οποιαδήποτε πιθανή τουρκική εξερευνητική δραστηριότητα σε αμφισβητούμενα ύδατα είναι πιθανό να προκαλέσει νέες εντάσεις μεταξύ Άγκυρας και Καΐρου.
– Θαλάσσια σύνορα
Όσον αφορά τα θαλάσσια σύνορα, δεν αναμένονται σημαντικές αλλαγές. Η συμπεριφορά της Αιγύπτου τα τελευταία χρόνια δείχνει ότι βαδίζει προσεκτικά μεταξύ των δύο πλευρών.
Ακόμη και όταν οι εντάσεις μεταξύ Καΐρου και Άγκυρας ήταν υψηλές, η Αίγυπτος απέφυγε να προκαλέσει την Τουρκία και συνήψε μόνο μια μερική συμφωνία οριοθέτησης με την Ελλάδα το 2020, η οποία άφησε έξω το ανατολικό τμήμα του πιθανού ορίου για να αποφύγει τις επιπτώσεις των ελληνικών νησιών της Ρόδου και του Καστελόριζου. Το Κάιρο δεν θέλει να θέσει σε κίνδυνο τις σχέσεις του με την Αθήνα.
– Η σχέση της Τουρκίας με το EMGF
Στα χαρτιά, η θέση, η αγορά φυσικού αερίου και οι υποδομές της Τουρκίας θα μπορούσαν να ενισχύσουν την περιφερειακή συνεργασία και να συμβάλουν στη διευκόλυνση της νομισματοποίησης των πόρων φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου, συμπληρώνοντας έτσι τις προσπάθειες του EMGF.
Ωστόσο, η Τουρκία είναι απίθανο να ενταχθεί στο φόρουμ ως πλήρες μέλος σε αυτό το στάδιο, παρά τη συμφιλίωση της με την Αίγυπτο και την προθυμία της να διαχειριστεί τις εντάσεις με την Ελλάδα. Πράγματι, μια τέτοια κίνηση θα ήταν αντίθετη με ορισμένα θεμελιώδη στοιχεία της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, δεδομένου του τι θα συνεπαγόταν όσον αφορά την αναγνώριση της Κυπριακής Δημοκρατίας και τον σεβασμό των θαλάσσιων συνόρων που αμφισβητεί.
Προοπτικές συνεργασίας
Η συμφιλίωση μεταξύ Αιγύπτου και Τουρκίας θα πρέπει να θεωρηθεί ως μια διαδικασία που απαιτεί συνεχή προθυμία και από τις δύο πλευρές να διαχειριστούν τις εντάσεις. Ενώ και οι δύο χώρες φαίνεται να έχουν την πρόθεση να διαχειριστούν τις διαφορές τους, οι εντάσεις μπορεί να αναδυθούν ξανά στο μέλλον λόγω ανταγωνιστικών συμφερόντων.
Στο μέλλον, οι τομείς συνεργασίας που θα μπορούσαν να αναπτυχθούν περιλαμβάνουν αμοιβαία επωφελή έργα χαμηλού πολιτικού κινδύνου. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει τις εξαγωγές αιγυπτιακού LNG προς την Τουρκία. Ωστόσο, βραχυπρόθεσμα έως μεσοπρόθεσμα, θα εξαρτηθεί από την ικανότητα της Αιγύπτου να ξεπεράσει το έλλειμμα εγχώριου αερίου της. Η εξερεύνηση πόρων υδρογονανθράκων ή η ανάπτυξη έργων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θα μπορούσαν να αποτελέσουν άλλους πιθανούς τομείς συνεργασίας.
Πηγή: ISPI 90
www.worldenergynews.gr
