Απόσπασμα από τα βιβλίο του κ. Τζούμη «Σε τροχιά σύγκρουσης με την Τουρκία» - Ο κ. Λάμπρος Τζούμης είναι αντιστράτηγος ε.α.
Στις 26 Αυγ. 1071 στο Μαντζικέρτ περιοχή της Αν. Τουρκίας κοντά στη λίμνη Βαν, έλαβε χώρα στρατιωτική σύγκρουση, μεταξύ της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και των Σελτζούκων Τούρκων και έχει καταγραφεί στην ιστορία ως μια από τις πιο σημαντικές για την επίδραση που είχε στα ιστορικά δρώμενα. Οι συνέπειες της υπήρξαν καθοριστικές για την εξέλιξη των ιστορικών γεγονότων όχι μόνο για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, αλλά και για την Ευρώπη γενικότερα.
Ο Τούρκος Πρόεδρος Ερντογάν κατ΄ επανάληψη έχει αναφερθεί στους στόχους της Τουρκίας για τα έτη 2023, 2053 το 2071. Το 2023 αφορά την επέτειο της συμπλήρωσης 100 ετών από την ίδρυση του σύγχρονου τουρκικού κράτους. Το 2053 θα είναι η 600ή επέτειος από την άλωση της Κωνσταντινούπολης και το 2071 υπονοεί τα 1.000 χρόνια από τη μάχη του Μαντζικέρτ και την είσοδο των Σελτζούκων Τούρκων στη Μικρά Ασία.
Αποτέλεσμα της μάχης ήταν η πανωλεθρία των βυζαντινών στρατευμάτων και κυρίως, η εσωτερική πολιτική παράλυση που ακολούθησε, επέτρεψε τη μόνιμη εγκατάσταση των Σελτζούκων στη Μικρά Ασία. Ο αυτοκράτορας Ρωμανός Δ' Διογένης ηττήθηκε, αιχμαλωτίστηκε και απελευθερώθηκε μετά την καταβολή λύτρων, ενώ η Βυζαντινή Αυτοκρατορία υποχρεώθηκε στην καταβολή ετήσιου φόρου και την παραχώρηση φρουρίων στους Σελτζούκους. Η ήττα αυτή ήταν η αρχή του τέλους της Βυζαντινής κυριαρχίας στη Μικρά Ασία και κατ΄ επέκταση της αυτοκρατορίας.
Είχε προηγηθεί μια περίοδο άνθησης που σπουδαίοι αυτοκράτορες της λεγόμενης «Μακεδονικής Δυναστείας», όπως ο Νικηφόρος Φωκάς (963-969 μ.Χ.), ο Ιωάννης Τσιμισκής (969-976 μ.Χ.), και ο Βασίλειος Β΄ ο επονομαζόμενος Βουλγαροκτόνος (976-1025μ.Χ.) είχαν συντελέσει τα μέγιστα ώστε αυτή να φτάσει στο απόγειό της. Από το 1025 μ.χ. όμως περίπου η Βυζαντινή Αυτοκρατορία άρχισε να παρουσιάζει έντονα συμπτώματα παρακμής. Κύρια αιτία σύμφωνα με πολλούς ιστορικούς ήταν το αντιστρατιωτικό πνεύμα, που είχε αναπτυχθεί στους πολιτικούς της εποχής, έναντι του θεσμού των Ενόπλων Δυνάμεων.
Το κλίμα αυτό είχε δημιουργηθεί λόγω του τρόπου διοικήσεως της «Μακεδονικής Δυναστείας», οι αυτοκράτορες της οποίας υπήρξαν κατά κύριο λόγο εκπρόσωποι της στρατιωτικής τάξης. Η πειθαρχία η πυγμή, η εξασφάλιση της ασφάλειας και η στρατιωτική ισχύς, λόγω των απειλών πολλαπλών κινδύνων από διάφορες κατευθύνσεις για την αυτοκρατορία, ήταν οι συνιστώσες και οι προτεραιότητες στα χρόνια που διοικούσε η «Μακεδονική Δυναστεία». Η στρατηγική που ακολουθούσαν οι αυτοκράτορες σε πολλές περιπτώσεις αγνοούσε την πολιτική τάξη, με αποτέλεσμα αυτή να στερείται του μεριδίου της εξουσίας. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να αναπτυχθεί έντονο αντιστρατιωτικό πνεύμα από πολιτικούς και λόγιους της εποχής όπως τον Ιωάννη Δούκα και Μιχαήλ Ψελλό. Συνέπεια αυτού ήταν η λήψη μέτρων μείωσης των στρατιωτικών δαπανών, αλλαγές στο σύστημα στράτευσης, κ.λπ, που συνέβαλλαν στην αποδόμηση των Ενόπλων Δυνάμεων (στρατού και στόλου) της αυτοκρατορίας. Ένα άλλο στοιχείο επίσης που αναδύθηκε από αυτή την κατάσταση ήταν η έλλειψη ενδιαφέροντος για την άμυνα και η κοινωνική αποστροφή προς τον πόλεμο.
Οι Σελτζούκοι Τούρκοι νομαδικός λαός, οι οποίοι είχαν ασπαστεί το Ισλάμ, άρχισαν τις επιδρομές εναντίον της αυτοκρατορίας από το τέλος της δεκαετίας του 1040. Εμφανίζονταν ως μια νέα ηγεμονική δύναμη του μουσουλμανικού κόσμου που αγωνίζονταν για την εγκαθίδρυση του Ισλάμ. Η στρατηγική που ακολουθούσαν είχε μακροχρόνιο σχεδιασμό με σκοπό την αποδυνάμωση της αποτρεπτικής ισχύος της αυτοκρατορίας και οι επιδρομές είχαν τη μορφή ανορθόδοξων ή καταδρομικών ενεργειών δηλ. την τακτική «χτυπώ και φεύγω», χωρίς να αντιμετωπίζουν σε μάχη τον τακτικό στρατό του Βυζαντίου. Οι συνεχείς παρενοχλήσεις των επαρχιών απαιτούσαν μεγάλα ποσά για αμυντικές δαπάνες κάτι που ερχόταν σε αντίθεση με την πολιτική που εφαρμοζόταν. Η αδράνεια από πλευράς της αυτοκρατορίας και επειδή δεν συναντούσαν ουσιαστική αντίδραση άνοιξε την όρεξη των Σελτζούκων, με αποτέλεσμα οι επιδρομές να γίνονται περισσότερο τολμηρές, μέχρι που κατέληξαν να γίνουν ανεξέλεγκτες. Το 1063 την ηγεσία των Σελτζούκων Τούρκων αναλαμβάνει ο Αλπ Αρσλάν 33 ετών, μια ηγετική φυσιογνωμία που διακρινόταν για την θρησκευτικότητα, τη δυναμικότητα, την τόλμη και την ευφυΐα του.
Το Μάιο του 1067 πεθαίνει ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Δούκας και το θρόνο αναλαμβάνει η σύζυγός του Ευδοκία. Η κατάσταση στην αυτοκρατορία δεν είναι η καλύτερη και αναζητείται ένας ηγέτης, δραστήριος με οργανωτικές ικανότητες να αντιμετωπίσει τους αλαζόνες επιδρομείς. Για το σκοπό αυτό επιλέγεται ο Ρωμανός Διογένης γόνος στρατιωτικής οικογένειας, στρατηγός ο ίδιος, που έχει διακριθεί για τη γενναιότητα και την ανδρεία του στα πεδία των μαχών, ο οποίος το Δεκ. του 1067, ανακηρύσσεται αυτοκράτορας και παντρεύεται την Ευδοκία. Σύμφωνα με ιστορικούς η αναρρίχηση του Ρωμανού στον αυτοκρατορικό θρόνο ήταν αποτέλεσμα της ανάγκης για αντιμετώπιση της κατάστασης που είχε δημιουργηθεί αλλά και μηχανορραφιών της πολιτικής αριστοκρατίας που επεδίωκε να τον έχει υποχείριο της, απασχολούμενο με τα στρατιωτικά προβλήματα, ώστε να αποφευχθεί η απώλεια της εξουσίας από λόγιους και πολιτικούς. Από τα πρώτα θέματα που απασχόλησαν το Ρωμανό ήταν, η αναδιοργάνωση του στρατού που βρισκόταν σε τραγική κατάσταση και η αντιμετώπιση της απειλής των Σελτζούκων Τούρκων, η οποία κάθε ημέρα που περνούσε γινόταν σοβαρότερη και πιο επικίνδυνη. Παρά τις επιτυχείς εκστρατείες που έκανε εναντίον τους η τακτική που ακολουθούσαν δηλ. της αποφυγής σε μια κατά μέτωπον μάχη δεν έδινε τη δυνατότητα της οριστικής αναχαίτισης και καταστροφής τους και δεν επετεύχθη καίριο και αποφασιστικό αποτέλεσμα.
Η αποφασιστική μάχη δόθηκε όπως προαναφέρθηκε στο Μαντζικέρτ και παρά το γεγονός ότι παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον η διεξαγωγή της για την αποφυγή μιας κουραστικής ανάγνωσης, τα σημεία που αξίζει να επισημανθούν, είναι τα εξής :
- Ο ίδιος ο αυτοκράτορας ηγήθηκε του στρατεύματος στην εμπροσθοφυλακή.
- Επικεφαλής της οπισθοφυλακής είχε ορισθεί ο Ανδρόνικός Δούκας γιός του Ιωάννη Δούκα, ο οποίος είχε εκτοπισθεί ως πολιτικός αντίπαλος του Αυτοκράτορα. Κατά τη διάρκεια της μάχης και ενώ αυτή ήταν σε κρίσιμη καμπή με ορατή τη νίκη να κλίνει υπέρ των Βυζαντινών, ο Ανδρόνικος Δούκας, διέδωσε ψευδή φήμη περί ήττας της εμπροσθοφυλακής και θανάτου του αυτοκράτορα. Το γεγονός αυτό λειτούργησε καταλυτικά, δημιούργησε πανικό και παρέσυρε το σύνολο της οπισθοφυλακής σε άτακτη φυγή και διάλυση. Δεν είναι υπερβολή αν ισχυρισθεί κάποιος ότι η πράξη του Ανδρόνικου Δούκα, πρόκειται περί εσχάτης προδοσίας, αλλά και η επιλογή του για τη θέση αυτή, στρατηγικό λάθος του Ρωμανού Διογένη.
- Η απουσία οπισθοφυλακής οδήγησε στην κύκλωση και σύλληψη του αυτοκράτορα, για πρώτη φορά στην ιστορική διαδρομή της αυτοκρατορίας.
- Η παραμέληση του Στρατού για σειρά ετών από προηγούμενους αυτοκράτορες, οι ελλείψεις στην εκπαίδευση και στον οπλισμό, έπαιξαν ρόλο στην έκβαση της μάχης.
- Η εθνική καταστροφή δεν επήλθε με την ήττα, αλλά με τα γεγονότα που επακολούθησαν μετά την απελευθέρωση του Αυτοκράτορα (εμφύλιος για την επικράτηση, σύλληψη και τύφλωσή του, κ.λπ.)
- Στο σημείο αυτό λοιπόν και μετά από όσα προαναφέρθηκαν αξίζει να επισημανθούν, ενδιαφέρονται αλλά και κοινά σημεία ανάμεσα στο «χθες και το σήμερα», όπως :
- Η οικονομική άνθηση και η παρακμή των δύο περιόδων (τότε και σήμερα).
- Η δημοσιονομική κρίση αλλά και η κρίση αξιών που διέρχεται σήμερα η χώρα μας προσομοιάζει με αυτή της εποχής του Βυζαντίου και έχει ως αποτέλεσμα τις συνεχείς μειώσεις του αμυντικού προϋπολογισμού, που επηρεάζουν τη στρατιωτική ισχύ και απειλούν αν συνεχισθούν σε μεγάλο βαθμό το αξιόμαχο των Ε.Δ.
- Η εξωτερική πολιτική του «στρατηγικού βάθους» της σύγχρονης Τουρκίας και οι προσπάθειες να ηγηθεί ιστορικά, θρησκευτικά και οικονομικά του σουνιτικού μουσουλμανικού κόσμου της ευρύτερης Μέσης Ανατολής, της Κασπίας και των Βαλκανίων, έχει κοινά στοιχεία με την ανάδειξη των Σελτζούκων Τούρκων ως ηγέτιδα δύναμη εγκαθίδρυσης του Ισλάμ.
- Η στρατηγική των ενεργειών «χτυπώ και φεύγω», που εφάρμοζαν οι Σελτζούκοι Τούρκοι θυμίζει την εφαρμοζόμενη τακτική από την πλευρά της Τουρκίας σήμερα (παραβιάσεις - παραβάσεις, δεσμεύσεις περιοχών, κ.λπ), με σκοπό την επίτευξη μικρών υποχωρήσεων από την πλευρά μας και τη συρρίκνωση της αποτρεπτικής μας αξιοπιστίας.
- Η αδιαφορία και αναβλητικότητα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας για αντιμετώπιση του προβλήματος εν τη γενέσει του είχε τραγικά αποτελέσματα και θα πρέπει να μας προβληματίσει σχετικά με την στρατηγική του κατευνασμού και της υποχωρητικότητας που εφαρμόζεται επί σειρά ετών από τη χώρα μας, απέναντι στον αναθεωρητισμό της σημερινής Τουρκίας.
- Η παρουσία του αυτοκράτορα στην πρώτη γραμμή ίσως είναι ένα σημείο που διαφέρει από τη σύγχρονη Ελλάδα. Δεν περιμένει κανείς να δει τους πολιτικούς ταγούς στην πρώτη γραμμή σε μια ενδεχόμενη πολεμική σύρραξη, αλλά δυστυχώς έχουμε φτάσει στο αντίθετο άκρο, δηλ. κυβερνητικοί αξιωματούχοι να αποφεύγουν ακόμα και τη στράτευση, επικαλούμενοι διαφόρους λόγους και μέσω των δικτύων κοινωνικής δικτύωσης να διαφημίζουν την άρνησή τους αυτή σαν κάποιο άθλο.
- Η διχόνοια το μεγαλύτερο και πιο επικίνδυνο ελάττωμα της φυλής μας εμφανίζεται διαχρονικά και ο Εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός την περιγράφει στον «Ύμνο εις την Ελευθερίαν», με έναν σοφό και παραστατικό τρόπο. : «Η Διχόνοια που βαστάει ένα σκήπτρο η δολερή, καθενός χαμογελάει “πάρ’ το” λέγοντας “και σύ”.»
- Η ένδοξη ιστορία της πατρίδας μας πρέπει να αποτελεί φάρο ώστε ο συμβολικός στόχος για το 2071, που έθεσε ο Ερντογάν και σχετίζεται με τη μάχη του Μαντζικέρτ, να βρει τη χώρα μας δυνατή και έτοιμη να αντιμετωπίσει κάθε επιβουλή. Όπως είπε ο εθνικός μας ποιητής, Κωστής Παλαμάς: «Χρωστάμε σε όσους ήρθαν, πέρασαν θα ΄ρθούνε, θα περάσουν, κριτές, θα μας δικάσουν οι αγέννητοι, οι νεκροί.»
www.worldenergynews.gr
