Οι περιφερειακές αντιπαλότητες εναντίον του Erdogan στον Κόλπο
Όταν ο Σεΐχης Mohammed bin Zayed, ο de facto ηγέτης των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, συγκλόνισε τη Μέση Ανατολή, συμφωνώντας να εξομαλύνει τις σχέσεις με το Ισραήλ, μόνο δύο κράτη στην περιοχή αντέδρασαν.
Το Ιράν ήταν αναμενόμενα το πρώτο.
Οι σκληροπυρηνικοί του θεοκρατικού καθεστώτος ζητούν συχνά την καταστροφή του εβραϊκού κράτους.
Έτσι, χλεύασαν τα ΗΑΕ ως αμερικανική στοά.
Αλλά αναμφισβήτητα η πιο σκληρή αντίδραση προήλθε από την Τουρκία, παρόλο που ήταν η πρώτη μουσουλμανική χώρα που αναγνώρισε το Ισραήλ πριν από επτά δεκαετίες, αναφέρουν σε ανάλυσή τους οι Financial Times.
Μετά την οργή της Άγκυρας ότι «η συνείδηση του λαού της περιοχής δεν θα συγχωρούσε ποτέ αυτήν την υποκριτική συμπεριφορά», ο πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan απείλησε να αποσύρει τον πρέσβη της Τουρκίας στα ΗΑΕ.
Το Αμπού Ντάμπι είχε προβλέψει τη λεκτική επίθεση και από τις δύο χώρες.
Αλλά η απάντηση της Τουρκίας ήταν που θα είχε ενοχλήσει περισσότερο.
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 18 μηνών, τα ΗΑΕ προσπάθησαν να μειώσουν τις εντάσεις με την Τεχεράνη, και αξιωματούχοι των ΗΑΕ επέμειναν ότι η συμφωνία του Ισραήλ δεν είχε καμία σχέση με το Ιράν, λέγοντας ότι το Αμπού Ντάμπι ήθελε να χρησιμοποιήσει τη διπλωματία για την επίλυση των ζητημάτων του με την Ισλαμική Δημοκρατία.
Αλλά όπως ακριβώς ο Σεΐχης Mohammed, ο πρίγκιπας του Αμπού Ντάμπι, επιδίωξε να αποκλιμακώσει τις εντάσεις, ο ανταγωνισμός των ΗΑΕ με την Τουρκία έχει μετακινηθεί σε ένα εντελώς νέο επίπεδο.
Πάνω από 10 μήνες κατηγοριών, έχει γίνει η πιο τοξική διαμάχη της Μέσης Ανατολής, προκαλώντας δύο από τους πιο ισχυρούς, δυναμικούς ηγέτες της περιοχής.
Και αυτή η ένταση τροφοδοτήθηκε από τον πλούσιο σε πετρέλαιο Κόλπο στο Κέρας της Αφρικής και τις πρώτες γραμμές του εμφυλίου πολέμου της Λιβύης, ενισχύοντας περαιτέρω τις εντάσεις στην ανατολική Μεσόγειο.
«Είναι ο αγώνας που καθορίζει την πολιτική της Μέσης Ανατολής αυτή τη στιγμή», αναφέρει η Emile Hokayem, ειδικός της Μέσης Ανατολής στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών.
«Είναι μια αντιπαλότητα που παίζει άμεσα και σε πολλά μέρη - και είναι εκείνη που θα προσελκύσει διεθνείς παράγοντες και από τις δύο πλευρές», πρόσθεσε.
Μετάβαση σε μια «μεγαλύτερη συμμαχία»
Η συμφωνία των ΗΑΕ με το Ισραήλ υποκινήθηκε τουλάχιστον εν μέρει από την επιθυμία του Αμπού Ντάμπι να εμβαθύνει τις περιφερειακές συμμαχίες της ενάντια στην Άγκυρα και να προβάλει την επιρροή καθώς εντείνεται η αντιπαλότητα.
«Οι απειλές από Τούρκους αξιωματούχους φυσικά βοηθούν να έχεις σύμμαχο σαν το Ισραήλ», αναφέρει ο Abdulkhaleq Abdulla, ακαδημαϊκός των ΗΑΕ που συχνά αντανακλά τη σκέψη του κράτους.
«Θεωρείται ότι τα ΗΑΕ είναι μέρος μιας μεγαλύτερης συμμαχίας και η αντίληψη έχει σημασία όσο και η πραγματικότητα», πρόσθεσε.
Αυτές οι «απειλές» προήλθαν όταν η Τουρκία αύξησε τη στρατιωτική της επέμβαση στον εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης φέτος για να στηρίξει την κυβέρνηση που υποστηρίζεται από τον ΟΗΕ στην Τρίπολη.
Πριν αναπτύξει η Άγκυρα στρατεύματα, συμπεριλαμβανομένων των συριακών πολιτοφυλακών και των συστημάτων αεροπορικής άμυνας, ο πληρεξούσιος των ΗΑΕ, ο αποστάτης στρατηγός Khalifa Haftar, διεύρυνε την επιρροή του, καθώς πολιιορκούσε την Τρίπολη, εκμεταλλευόμενος τις τεράστιες αποστολές όπλων και εξοπλισμού από το κράτος του Κόλπου.
Ωστόσο, η Τουρκική επέμβαση εξουδετέρωσε την εναέρια υπεροχή του Στρατηγού Hafter, τερματίζοντας την προσπάθειά του να ανατρέψει τη διοίκηση της Τρίπολης και αναγκάζοντας τους μαχητές του σε μια βιαστική υποχώρηση.
Αργότερα, όταν ένα "άγνωστο" αεροσκάφος που ξεκίνησε τις επιθέσεις εναντίον λιβυκής βάσης που φιλοξενεί τουρκικά στρατεύματα τον Ιούλιο, ο Hulusi Akar, υπουργός Άμυνας της Τουρκίας, προειδοποίησε ότι η χώρα του θα ζητήσει από τα ΗΑΕ να λογοδοτήσουν στο «σωστό μέρος και την κατάλληλη στιγμή».
Κατηγόρησε το κράτος του Κόλπου - μια απόλυτη μοναρχία που η Άγκυρα λέει ότι στηρίζει τους δεσπότες σε ολόκληρη την περιοχή - ότι διαπράττει «κακόβουλες πράξεις» και υποστηρίζει τρομοκράτες εχθρικούς στην Τουρκία.
Από την άλλη πλευρά, τα ΗΑΕ κατηγορούν τον Erdogan για αποικιακές αυταπάτες, υποστηρίζοντας ισλαμικές ομάδες και σχηματίζοντας έναν εχθρικό άξονα με το Κατάρ, τον αντίπαλό του στον Κόλπο.
Η πεποίθηση στο Αμπού Ντάμπι είναι ότι το πλούσιο Κατάρ παρέχει τη χρηματοδότηση, και η Τουρκία είναι ο ποντικός που ο Erdogan επιδιώκει να τοποθετηθεί ως ηγέτης του σουνιτικού μουσουλμανικού κόσμου.
«Η Τουρκία έχει σε πολλά πράγματα να λογοδοτήσει, καθώς σε συνεννόηση με το Κατάρ και τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, προσπαθεί να σπείρει χάος στον αραβικό κόσμο, ενώ χρησιμοποιεί μια επιθετική και διεστραμμένη ερμηνεία του Ισλάμ ως κάλυψη», ανέφερε ο Anwar Gargash, υπουργός Εξωτερικών των ΗΑΕ, στο γαλλικό περιοδικό Le Point τον Ιούνιο.
Ο Σεΐχης Mohammed, γνωστός ως ΜΒΖ, ηγείται της αραβικής κίνησης ενάντια στην επιρροή της Τουρκίας.
Ωστόσο, τα ΗΑΕ δεν είναι μόνοι που εκφράζουν ανησυχίες σχετικά με τις επιδρομές του Erdogan στη Μέση Ανατολή, οι οποίες περιλαμβάνουν την επίθεση της Τουρκίας στη βορειοανατολική Συρία πέρυσι και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στο βόρειο Ιράκ, και οι δύο για την καταπολέμηση των Κούρδων μαχητών που η Άγκυρα θεωρεί τρομοκράτες.
Η Αίγυπτος, η οποία μαζί με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Ρωσία υποστηρίζει επίσης τον στρατηγό Haftar, απείλησε να αναπτύξει στρατεύματα στη Λιβύη φέτος.
Και τις τελευταίες εβδομάδες, η Σαουδική Αραβία επέβαλε de facto απαγόρευση στις τουρκικές εισαγωγές, υπογραμμίζοντας τις εντάσεις μεταξύ της Άγκυρας και του Ριάντ.
"Αν κοιτάξετε τον πίνακα απειλών στην περιοχή, η Τουρκία έχει πάει πολύ γρήγορα... παντού", λέει ένας ανώτερος αξιωματούχος της Σαουδικής Αραβίας.
Το Ιράν εξακολουθεί να αποτελεί μια πιο άμεση απειλή για το βασίλειο, λέει, αλλά «βλέπουμε τα πράγματα να χειροτερεύουν».
«Η συμμετοχή του Erdogan στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι πολύ ενοχλητική, όχι επειδή είναι ένα ζήτημα που έχει σχέση με εμάς, απλώς ότι είναι ένα άλλο σημάδι του πού πηγαίνει», πρόσθεσε.
Ανταγωνιστικές σφαίρες
Εάν η Λιβύη ήταν το σημείο ανάφλεξης που έφερε την αντιπαλότητα στο προσκήνιο, δεν ήταν η αιτία.
Αντίθετα, είναι ένα σύμπτωμα μιας δεκαετίας εχθρότητας που τροφοδοτείται από ιδεολογικές διαφορές καθώς οι περιπετειώδεις εξωτερικές πολιτικές και των δύο κυβερνήσεων έχουν κλιμακωθεί.
Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, που έχει πληθυσμό μόλις 1,5 εκατομμύριο, είναι μία από τις πλουσιότερες χώρες της περιοχής.
Από τότε που οι αραβικές εξεγέρσεις του 2011 συγκλόνισαν την περιοχή, το Αμπού Ντάμπι έχει διαθέσει δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια για να ενισχύσει τους συμμάχους της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής μέσω του εμπορίου, της βοήθειας και της χρήσης στρατιωτικών πόρων.
Οι ξένες επενδύσεις και η διμερής βοήθεια του κράτους του Κόλπου σε οκτώ χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Αιγύπτου, του Πακιστάν και της Αιθιοπίας, ανήλθαν σε τουλάχιστον 87,6 δισ. δολάρια από το 2011, σύμφωνα με το Αμερικανικό Ινστιτούτο Επιχειρήσεων.
«Τα ΗΑΕ έχουν χρησιμοποιήσει επενδύσεις και ενισχύσεις πιο συχνά και με πιο άμεσους τρόπους από οποιοδήποτε άλλο κράτος του Κόλπου.
Και έχει γίνει πολύ πιο πολιτικό», λέει η Karen Young, ειδική του Κόλπου στο AEI.
Αλλά όπως ακριβώς ο Σεΐχης Mohammed προσπάθησε να επεκτείνει την εμβέλεια των ΗΑΕ, το ίδιο έκανε και ο Erdogan για να διευρύνει ενεργά την επιρροή της Τουρκίας.
«Όπου βρίσκετε τη δραστηριότητα του Εμίρη, συχνά βρίσκετε την τουρκική δραστηριότητα να την αντισταθμίζει με τρόπο που δεν το κάνει το Ιράν», λέει ο Michael Stephens, συνεργάτης του Royal United Services Institute, ένα think-tank.
«Πιστεύουν ότι είναι εναντίον μιας Τουρκίας που είναι πολύ εχθρική όσον αφορά τον εθνικισμό της, την προβολή της δύναμης και την αποφασιστικότητα να διασφαλίσει ότι τα ΗΑΕ δεν θα έχουν τη δικιά τους σφαίρα επιρροής».
Πέρυσι, ο Erdogan δήλωσε ότι ο αριθμός των τουρκικών πρεσβειών στην Αφρική αυξήθηκε από 12 σε 42 τα προηγούμενα 15 χρόνια.
Έχει επίσης επεκτείνει την επιρροή της Άγκυρας πιο κοντά στις ακτές των ΗΑΕ.
Το 2017, η Τουρκία παρακολούθησε γρήγορα την ανάπτυξη στρατευμάτων σε μια βάση του Κατάρ σε μια επίδειξη υποστήριξης για τη Ντόχα, ημέρες αφότου το Αμπού Ντάμπι και το Ριάντ οδήγησαν ένα περιφερειακό εμπάργκο εναντίον του γείτονα στον Κόλπο.
Την ίδια χρονιά, άνοιξε τη μεγαλύτερη στρατιωτική βάση στο εξωτερικό στο Μογκαντίσου, καθώς η Άγκυρα και το Αμπού Ντάμπι ανταγωνίστηκαν για επιρροή στο Κέρας της Αφρικής.
Τον Οκτώβριο του 2018, η Τουρκία υπέγραψε συμφωνία αμυντικής συνεργασίας με το Κουβέιτ, εμβαθύνοντας τις συμμαχίες της στην αυλή των κρατών του Κόλπου, ακριβώς όπως το Ριάντ αντιμετώπιζε τη χειρότερη διπλωματική κρίση μετά από τη δολοφονία του Jamal Khashoggi στο προξενείο του βασιλείου στην Κωνσταντινούπολη.
Ρίζες στην αραβική άνοιξη
Τα πρώτα χρόνια αφότου ο Erdogan οδήγησε το ισλαμιστικό κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) στην εξουσία το 2002, η Τουρκία θεωρήθηκε από πολλούς εντός και εκτός της Μέσης Ανατολής ως πρότυπο για την περιοχή.
Οι κυβερνήσεις του Κόλπου προσπάθησαν να αυξήσουν τους οικονομικούς δεσμούς και είδαν έναν πιθανό Σουνιτικό εταίρο που μπορεί να αντιμετωπίσει το Σιιτικό Ιράν.
Αυτό άλλαξε όταν ο Mohamed Morsi, ηγέτης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, κέρδισε τις πρώτες δημοκρατικές προεδρικές εκλογές στην Αίγυπτο μετά την επανάσταση του 2011 που ανέτρεψε τον Hosni Mubarak.
«Ήμουν σαν πρίγκιπας και προσκλήθηκα σε όλες τις συναντήσεις - όλες οι πόρτες ήταν ανοιχτές», λέει ένας Τούρκος αξιωματούχος που ήταν διπλωμάτης στα ΗΑΕ τη δεκαετία του 2000.
«Στη συνέχεια, η παράνοια ξεκίνησε στο Αμπού Ντάμπι όταν υποστηρίξαμε τον δημοκρατικά εκλεγμένο ηγέτη, τον Morsi.
Ήταν έξαλλοι", ανέφερε.
Οι αραβικές εξεγέρσεις ήταν οι καθοριστικές στιγμές στις σχέσεις της Τουρκίας με τον άξονα των ΗΑΕ, της Αιγύπτου και της Σαουδικής Αραβίας.
Για τον Σεΐχη Mohammed, η ταραχώδης περίοδος αποτελούσε απειλή και για τον Erdogan ήταν μια ευκαιρία.
Ο πρίγκιπας ήταν πεπεισμένος ότι η Ουάσινγκτον είχε εγκαταλείψει έναν μακροχρόνιο σύμμαχο και ότι η εκλογή μιας κυβέρνησης Μουσουλμανικής Αδελφότητας στο πιο πυκνοκατοικημένο έθνος του αραβικού κόσμου επιβεβαίωσε τους φόβους του για τα ισλαμιστικά κινήματα που εκμεταλλεύονται το χάος.
Τα γεγονότα αυτά ενίσχυσαν την πεποίθηση του πρώην πτυχιούχου της στρατιωτικής ακαδημίας Sandhurst ότι τα ΗΑΕ έπρεπε να αναλάβουν πιο ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση της γειτονιάς, χρησιμοποιώντας τους πόρους της για να αντιμετωπίσει ισλαμικές ομάδες με σχεδόν ιδεολογικό ζήλο.
Ήταν στο επίκεντρο της εξωτερικής του πολιτικής από τότε που έγινε αναμφισβήτητα ο πιο ισχυρός Άραβας ηγέτης.
Όμως, για τον Erdogan, η αιγυπτιακή επανάσταση προσέφερε την ευκαιρία να δημιουργήσει συμμαχίες με έναν ισλαμιστή σύμμαχο στην καρδιά του αραβικού κόσμου.
Ενώ τα ΗΑΕ χρηματοδοτούσαν αιγυπτιακά μέσα μαζικής ενημέρωσης εχθρικά προς την αδελφότητα, η Άγκυρα υποστήριξε τον Morsi, με πολιτική και οικονομική υποστήριξη.
Η δυναμική άλλαξε δραματικά όταν ο Abdel Fattah al-Sisi κατέλαβε την εξουσία σε πραξικόπημα του 2013.
Ένας αυταρχικός στρατιωτικός, ο al-Sisi εγκαταστάθηκε απρόσκοπτα στο στρατόπεδο του Σεΐχη Mohammed, συντρίβοντας το ισλαμικό κίνημα και λαμβάνοντας βοήθεια ύψους δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Αντιθέτως, ο Erdogan θεωρούσε την ανατροπή του Morsi ως προσβολή - και μια προειδοποίηση ότι θα μπορούσε να είναι ο επόμενος.
Τούρκοι αξιωματούχοι υποπτεύονται ότι το Αμπού Ντάμπι μπορεί να είχε έμμεσο ρόλο στην απόπειρα ανατροπής του Erdogan το 2016, αν και δεν παρουσίασαν αποδεικτικά στοιχεία.
«Όταν έγινε απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία, γνωρίζουμε πολύ καλά ποιος στον Κόλπο ήταν χαρούμενος για αυτό», είπε ο Erdogan σε μια ομιλία του 2017.
Στα χρόνια μετά το αιγυπτιακό πραξικόπημα, η Τουρκία έγινε καταφύγιο για μέλη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας που διέφυγαν από τη βίαιη καταστολή.
Σήμερα, είναι ο κόμβος της περιοχής για Άραβες αντιφρονούντες, ενώ το Αμπού Ντάμπι και το Ριάντ ρίχνουν το βάρος τους πίσω από ισχυρούς.
Τα όρια του MBZ
Σε ορισμένους, η αντιπαλότητα έχει αποκαλύψει τα όρια της δύναμης των ΗΑΕ.
Ένας πρώην ανώτερος αξιωματούχος της δυτικής υπηρεσίας πληροφοριών πιστεύει ότι «μπορεί να έχουμε δει την υψηλή παλίρροια της επιρροής των Εμιράτων στην περιοχή».
"Αυτό που συνέβη στη Λιβύη είναι ένα καλό παράδειγμα ότι εάν μια σοβαρή δύναμη ρίξει το βάρος της πίσω από την άλλη πλευρά, δεν υπάρχουν πολλά που μπορούν να κάνουν τα Εμιράτα επειδή το μόνο που έχουν είναι οι πωλήσεις βιβλίων και όπλων", προσθέτει.
Το θεωρεί ελάσσον περιφερειακό ανταγωνισμό και περισσότερο το Αμπού Ντάμπι που στοχεύει την Τουρκία επειδή τα ΗΑΕ θεωρούν τον εαυτό τους ως «εγκέφαλο» μιας αντι-ισλαμιστικής συμμαχίας.
«Η πλήρης έκταση των φιλοδοξιών του MBZ έρχεται αντιμέτωπη με κάποια πραγματικά εμπόδια», προσθέτει.
Άλλοι αναμένουν ότι ο Σεΐχης Mohammed θα ενισχύσει τις υπάρχουσες συμμαχίες στην περιοχή και πέραν αυτής.
Λιγότερο από δύο εβδομάδες μετά την υπογραφή της συμφωνίας Ισραήλ, τα ΗΑΕ έστειλαν τέσσερα μαχητικά αεροσκάφη F-16 για να συμμετάσχουν σε μια ελληνική στρατιωτική άσκηση, καθώς οι εντάσεις μεταξύ της Άγκυρας και της Αθήνας σχετικά με τα θαλάσσια δικαιώματα έφτασαν σε νέα επίπεδα.
Τα ΗΑΕ συμμετέχουν σε στρατιωτικές ασκήσεις με την Ελλάδα από το 2017, αλλά αυτό επέτρεψε στον Σεΐχη Mohammed να προβάλει τις συμμαχίες του πέρα από τη Μέση Ανατολή.
«Τα ΗΑΕ έπρεπε να στείλουν ένα μήνυμα, ότι είναι εδώ είτε σας αρέσει είτε όχι, δεν έχουμε παραιτηθεί από τη Λιβύη», λέει ο καθηγητής Abdulla.
«Η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία είναι οι καλύτεροι περιφερειακοί σύμμαχοί μας, αλλά διευρύνουμε τους παγκόσμιους φίλους μας - το Ισραήλ συμμετέχει, η Ελλάδα είναι εκεί».
Ο σεΐχης Mohammed και ο Erdogan δεν έχουν πραγματοποιήσει επίσημη διμερή συνάντηση από το 2012.
Ωστόσο, ο πρίγκιπας φιλοξένησε τον Κυριάκο Μητσοτάκη, πρωθυπουργό της Ελλάδας, τον Φεβρουάριο και είχε τουλάχιστον τρεις τηλεφωνικές κλήσεις μαζί του, καθώς οι δύο χώρες ενισχύουν τη σχέση τους.
Η συμφωνία του Ισραήλ διαβεβαίωσε ότι η στάση των ΗΑΕ αυξήθηκε πέρα από το πολιτικό χάσμα στην Ουάσιγκτον - πρωταρχικός στόχος του Αμπού Ντάμπι όταν υπέγραψε τη συμφωνία.
Ο Mohammed έχει επίσης έναν πρόθυμο σύμμαχο στον Γάλλο πρόεδρο Emmanuel Macron, ο οποίος έχει παράσχει πολιτική υποστήριξη στον στρατηγό της Λιβύης, Haftar, και συμμερίζεται τις ανησυχίες του για τα ισλαμικά κινήματα και έχει γίνει όλο και πιο επικριτικός για την εξωτερική πολιτική του Erdogan.
Ενώ οι Τούρκοι αξιωματούχοι αγνοούν τον μικρότερο αντίπαλό τους, η Άγκυρα γνωρίζει την επιρροή του Mohammed στις δυτικές πρωτεύουσες.
Είναι ένας ανταγωνισμός που δεν δείχνει σημάδια μείωσης, καταλήγουν οι Financial Times.
www.bankingnews.gr
www.worldenergynews.gr
Το Ιράν ήταν αναμενόμενα το πρώτο.
Οι σκληροπυρηνικοί του θεοκρατικού καθεστώτος ζητούν συχνά την καταστροφή του εβραϊκού κράτους.
Έτσι, χλεύασαν τα ΗΑΕ ως αμερικανική στοά.
Αλλά αναμφισβήτητα η πιο σκληρή αντίδραση προήλθε από την Τουρκία, παρόλο που ήταν η πρώτη μουσουλμανική χώρα που αναγνώρισε το Ισραήλ πριν από επτά δεκαετίες, αναφέρουν σε ανάλυσή τους οι Financial Times.
Μετά την οργή της Άγκυρας ότι «η συνείδηση του λαού της περιοχής δεν θα συγχωρούσε ποτέ αυτήν την υποκριτική συμπεριφορά», ο πρόεδρος Recep Tayyip Erdogan απείλησε να αποσύρει τον πρέσβη της Τουρκίας στα ΗΑΕ.
Το Αμπού Ντάμπι είχε προβλέψει τη λεκτική επίθεση και από τις δύο χώρες.
Αλλά η απάντηση της Τουρκίας ήταν που θα είχε ενοχλήσει περισσότερο.
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 18 μηνών, τα ΗΑΕ προσπάθησαν να μειώσουν τις εντάσεις με την Τεχεράνη, και αξιωματούχοι των ΗΑΕ επέμειναν ότι η συμφωνία του Ισραήλ δεν είχε καμία σχέση με το Ιράν, λέγοντας ότι το Αμπού Ντάμπι ήθελε να χρησιμοποιήσει τη διπλωματία για την επίλυση των ζητημάτων του με την Ισλαμική Δημοκρατία.
Αλλά όπως ακριβώς ο Σεΐχης Mohammed, ο πρίγκιπας του Αμπού Ντάμπι, επιδίωξε να αποκλιμακώσει τις εντάσεις, ο ανταγωνισμός των ΗΑΕ με την Τουρκία έχει μετακινηθεί σε ένα εντελώς νέο επίπεδο.
Πάνω από 10 μήνες κατηγοριών, έχει γίνει η πιο τοξική διαμάχη της Μέσης Ανατολής, προκαλώντας δύο από τους πιο ισχυρούς, δυναμικούς ηγέτες της περιοχής.
Και αυτή η ένταση τροφοδοτήθηκε από τον πλούσιο σε πετρέλαιο Κόλπο στο Κέρας της Αφρικής και τις πρώτες γραμμές του εμφυλίου πολέμου της Λιβύης, ενισχύοντας περαιτέρω τις εντάσεις στην ανατολική Μεσόγειο.
«Είναι ο αγώνας που καθορίζει την πολιτική της Μέσης Ανατολής αυτή τη στιγμή», αναφέρει η Emile Hokayem, ειδικός της Μέσης Ανατολής στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών.
«Είναι μια αντιπαλότητα που παίζει άμεσα και σε πολλά μέρη - και είναι εκείνη που θα προσελκύσει διεθνείς παράγοντες και από τις δύο πλευρές», πρόσθεσε.
Μετάβαση σε μια «μεγαλύτερη συμμαχία»
Η συμφωνία των ΗΑΕ με το Ισραήλ υποκινήθηκε τουλάχιστον εν μέρει από την επιθυμία του Αμπού Ντάμπι να εμβαθύνει τις περιφερειακές συμμαχίες της ενάντια στην Άγκυρα και να προβάλει την επιρροή καθώς εντείνεται η αντιπαλότητα.
«Οι απειλές από Τούρκους αξιωματούχους φυσικά βοηθούν να έχεις σύμμαχο σαν το Ισραήλ», αναφέρει ο Abdulkhaleq Abdulla, ακαδημαϊκός των ΗΑΕ που συχνά αντανακλά τη σκέψη του κράτους.
«Θεωρείται ότι τα ΗΑΕ είναι μέρος μιας μεγαλύτερης συμμαχίας και η αντίληψη έχει σημασία όσο και η πραγματικότητα», πρόσθεσε.
Αυτές οι «απειλές» προήλθαν όταν η Τουρκία αύξησε τη στρατιωτική της επέμβαση στον εμφύλιο πόλεμο της Λιβύης φέτος για να στηρίξει την κυβέρνηση που υποστηρίζεται από τον ΟΗΕ στην Τρίπολη.
Πριν αναπτύξει η Άγκυρα στρατεύματα, συμπεριλαμβανομένων των συριακών πολιτοφυλακών και των συστημάτων αεροπορικής άμυνας, ο πληρεξούσιος των ΗΑΕ, ο αποστάτης στρατηγός Khalifa Haftar, διεύρυνε την επιρροή του, καθώς πολιιορκούσε την Τρίπολη, εκμεταλλευόμενος τις τεράστιες αποστολές όπλων και εξοπλισμού από το κράτος του Κόλπου.
Ωστόσο, η Τουρκική επέμβαση εξουδετέρωσε την εναέρια υπεροχή του Στρατηγού Hafter, τερματίζοντας την προσπάθειά του να ανατρέψει τη διοίκηση της Τρίπολης και αναγκάζοντας τους μαχητές του σε μια βιαστική υποχώρηση.
Αργότερα, όταν ένα "άγνωστο" αεροσκάφος που ξεκίνησε τις επιθέσεις εναντίον λιβυκής βάσης που φιλοξενεί τουρκικά στρατεύματα τον Ιούλιο, ο Hulusi Akar, υπουργός Άμυνας της Τουρκίας, προειδοποίησε ότι η χώρα του θα ζητήσει από τα ΗΑΕ να λογοδοτήσουν στο «σωστό μέρος και την κατάλληλη στιγμή».
Κατηγόρησε το κράτος του Κόλπου - μια απόλυτη μοναρχία που η Άγκυρα λέει ότι στηρίζει τους δεσπότες σε ολόκληρη την περιοχή - ότι διαπράττει «κακόβουλες πράξεις» και υποστηρίζει τρομοκράτες εχθρικούς στην Τουρκία.
Από την άλλη πλευρά, τα ΗΑΕ κατηγορούν τον Erdogan για αποικιακές αυταπάτες, υποστηρίζοντας ισλαμικές ομάδες και σχηματίζοντας έναν εχθρικό άξονα με το Κατάρ, τον αντίπαλό του στον Κόλπο.
Η πεποίθηση στο Αμπού Ντάμπι είναι ότι το πλούσιο Κατάρ παρέχει τη χρηματοδότηση, και η Τουρκία είναι ο ποντικός που ο Erdogan επιδιώκει να τοποθετηθεί ως ηγέτης του σουνιτικού μουσουλμανικού κόσμου.
«Η Τουρκία έχει σε πολλά πράγματα να λογοδοτήσει, καθώς σε συνεννόηση με το Κατάρ και τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, προσπαθεί να σπείρει χάος στον αραβικό κόσμο, ενώ χρησιμοποιεί μια επιθετική και διεστραμμένη ερμηνεία του Ισλάμ ως κάλυψη», ανέφερε ο Anwar Gargash, υπουργός Εξωτερικών των ΗΑΕ, στο γαλλικό περιοδικό Le Point τον Ιούνιο.
Ο Σεΐχης Mohammed, γνωστός ως ΜΒΖ, ηγείται της αραβικής κίνησης ενάντια στην επιρροή της Τουρκίας.
Ωστόσο, τα ΗΑΕ δεν είναι μόνοι που εκφράζουν ανησυχίες σχετικά με τις επιδρομές του Erdogan στη Μέση Ανατολή, οι οποίες περιλαμβάνουν την επίθεση της Τουρκίας στη βορειοανατολική Συρία πέρυσι και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στο βόρειο Ιράκ, και οι δύο για την καταπολέμηση των Κούρδων μαχητών που η Άγκυρα θεωρεί τρομοκράτες.
Η Αίγυπτος, η οποία μαζί με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Ρωσία υποστηρίζει επίσης τον στρατηγό Haftar, απείλησε να αναπτύξει στρατεύματα στη Λιβύη φέτος.
Και τις τελευταίες εβδομάδες, η Σαουδική Αραβία επέβαλε de facto απαγόρευση στις τουρκικές εισαγωγές, υπογραμμίζοντας τις εντάσεις μεταξύ της Άγκυρας και του Ριάντ.
"Αν κοιτάξετε τον πίνακα απειλών στην περιοχή, η Τουρκία έχει πάει πολύ γρήγορα... παντού", λέει ένας ανώτερος αξιωματούχος της Σαουδικής Αραβίας.
Το Ιράν εξακολουθεί να αποτελεί μια πιο άμεση απειλή για το βασίλειο, λέει, αλλά «βλέπουμε τα πράγματα να χειροτερεύουν».
«Η συμμετοχή του Erdogan στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι πολύ ενοχλητική, όχι επειδή είναι ένα ζήτημα που έχει σχέση με εμάς, απλώς ότι είναι ένα άλλο σημάδι του πού πηγαίνει», πρόσθεσε.
Ανταγωνιστικές σφαίρες
Εάν η Λιβύη ήταν το σημείο ανάφλεξης που έφερε την αντιπαλότητα στο προσκήνιο, δεν ήταν η αιτία.
Αντίθετα, είναι ένα σύμπτωμα μιας δεκαετίας εχθρότητας που τροφοδοτείται από ιδεολογικές διαφορές καθώς οι περιπετειώδεις εξωτερικές πολιτικές και των δύο κυβερνήσεων έχουν κλιμακωθεί.
Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, που έχει πληθυσμό μόλις 1,5 εκατομμύριο, είναι μία από τις πλουσιότερες χώρες της περιοχής.
Από τότε που οι αραβικές εξεγέρσεις του 2011 συγκλόνισαν την περιοχή, το Αμπού Ντάμπι έχει διαθέσει δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια για να ενισχύσει τους συμμάχους της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής μέσω του εμπορίου, της βοήθειας και της χρήσης στρατιωτικών πόρων.
Οι ξένες επενδύσεις και η διμερής βοήθεια του κράτους του Κόλπου σε οκτώ χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Αιγύπτου, του Πακιστάν και της Αιθιοπίας, ανήλθαν σε τουλάχιστον 87,6 δισ. δολάρια από το 2011, σύμφωνα με το Αμερικανικό Ινστιτούτο Επιχειρήσεων.
«Τα ΗΑΕ έχουν χρησιμοποιήσει επενδύσεις και ενισχύσεις πιο συχνά και με πιο άμεσους τρόπους από οποιοδήποτε άλλο κράτος του Κόλπου.
Και έχει γίνει πολύ πιο πολιτικό», λέει η Karen Young, ειδική του Κόλπου στο AEI.
Αλλά όπως ακριβώς ο Σεΐχης Mohammed προσπάθησε να επεκτείνει την εμβέλεια των ΗΑΕ, το ίδιο έκανε και ο Erdogan για να διευρύνει ενεργά την επιρροή της Τουρκίας.
«Όπου βρίσκετε τη δραστηριότητα του Εμίρη, συχνά βρίσκετε την τουρκική δραστηριότητα να την αντισταθμίζει με τρόπο που δεν το κάνει το Ιράν», λέει ο Michael Stephens, συνεργάτης του Royal United Services Institute, ένα think-tank.
«Πιστεύουν ότι είναι εναντίον μιας Τουρκίας που είναι πολύ εχθρική όσον αφορά τον εθνικισμό της, την προβολή της δύναμης και την αποφασιστικότητα να διασφαλίσει ότι τα ΗΑΕ δεν θα έχουν τη δικιά τους σφαίρα επιρροής».
Πέρυσι, ο Erdogan δήλωσε ότι ο αριθμός των τουρκικών πρεσβειών στην Αφρική αυξήθηκε από 12 σε 42 τα προηγούμενα 15 χρόνια.
Έχει επίσης επεκτείνει την επιρροή της Άγκυρας πιο κοντά στις ακτές των ΗΑΕ.
Το 2017, η Τουρκία παρακολούθησε γρήγορα την ανάπτυξη στρατευμάτων σε μια βάση του Κατάρ σε μια επίδειξη υποστήριξης για τη Ντόχα, ημέρες αφότου το Αμπού Ντάμπι και το Ριάντ οδήγησαν ένα περιφερειακό εμπάργκο εναντίον του γείτονα στον Κόλπο.
Την ίδια χρονιά, άνοιξε τη μεγαλύτερη στρατιωτική βάση στο εξωτερικό στο Μογκαντίσου, καθώς η Άγκυρα και το Αμπού Ντάμπι ανταγωνίστηκαν για επιρροή στο Κέρας της Αφρικής.
Τον Οκτώβριο του 2018, η Τουρκία υπέγραψε συμφωνία αμυντικής συνεργασίας με το Κουβέιτ, εμβαθύνοντας τις συμμαχίες της στην αυλή των κρατών του Κόλπου, ακριβώς όπως το Ριάντ αντιμετώπιζε τη χειρότερη διπλωματική κρίση μετά από τη δολοφονία του Jamal Khashoggi στο προξενείο του βασιλείου στην Κωνσταντινούπολη.
Ρίζες στην αραβική άνοιξη
Τα πρώτα χρόνια αφότου ο Erdogan οδήγησε το ισλαμιστικό κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) στην εξουσία το 2002, η Τουρκία θεωρήθηκε από πολλούς εντός και εκτός της Μέσης Ανατολής ως πρότυπο για την περιοχή.
Οι κυβερνήσεις του Κόλπου προσπάθησαν να αυξήσουν τους οικονομικούς δεσμούς και είδαν έναν πιθανό Σουνιτικό εταίρο που μπορεί να αντιμετωπίσει το Σιιτικό Ιράν.
Αυτό άλλαξε όταν ο Mohamed Morsi, ηγέτης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, κέρδισε τις πρώτες δημοκρατικές προεδρικές εκλογές στην Αίγυπτο μετά την επανάσταση του 2011 που ανέτρεψε τον Hosni Mubarak.
«Ήμουν σαν πρίγκιπας και προσκλήθηκα σε όλες τις συναντήσεις - όλες οι πόρτες ήταν ανοιχτές», λέει ένας Τούρκος αξιωματούχος που ήταν διπλωμάτης στα ΗΑΕ τη δεκαετία του 2000.
«Στη συνέχεια, η παράνοια ξεκίνησε στο Αμπού Ντάμπι όταν υποστηρίξαμε τον δημοκρατικά εκλεγμένο ηγέτη, τον Morsi.
Ήταν έξαλλοι", ανέφερε.
Οι αραβικές εξεγέρσεις ήταν οι καθοριστικές στιγμές στις σχέσεις της Τουρκίας με τον άξονα των ΗΑΕ, της Αιγύπτου και της Σαουδικής Αραβίας.
Για τον Σεΐχη Mohammed, η ταραχώδης περίοδος αποτελούσε απειλή και για τον Erdogan ήταν μια ευκαιρία.
Ο πρίγκιπας ήταν πεπεισμένος ότι η Ουάσινγκτον είχε εγκαταλείψει έναν μακροχρόνιο σύμμαχο και ότι η εκλογή μιας κυβέρνησης Μουσουλμανικής Αδελφότητας στο πιο πυκνοκατοικημένο έθνος του αραβικού κόσμου επιβεβαίωσε τους φόβους του για τα ισλαμιστικά κινήματα που εκμεταλλεύονται το χάος.
Τα γεγονότα αυτά ενίσχυσαν την πεποίθηση του πρώην πτυχιούχου της στρατιωτικής ακαδημίας Sandhurst ότι τα ΗΑΕ έπρεπε να αναλάβουν πιο ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση της γειτονιάς, χρησιμοποιώντας τους πόρους της για να αντιμετωπίσει ισλαμικές ομάδες με σχεδόν ιδεολογικό ζήλο.
Ήταν στο επίκεντρο της εξωτερικής του πολιτικής από τότε που έγινε αναμφισβήτητα ο πιο ισχυρός Άραβας ηγέτης.
Όμως, για τον Erdogan, η αιγυπτιακή επανάσταση προσέφερε την ευκαιρία να δημιουργήσει συμμαχίες με έναν ισλαμιστή σύμμαχο στην καρδιά του αραβικού κόσμου.
Ενώ τα ΗΑΕ χρηματοδοτούσαν αιγυπτιακά μέσα μαζικής ενημέρωσης εχθρικά προς την αδελφότητα, η Άγκυρα υποστήριξε τον Morsi, με πολιτική και οικονομική υποστήριξη.
Η δυναμική άλλαξε δραματικά όταν ο Abdel Fattah al-Sisi κατέλαβε την εξουσία σε πραξικόπημα του 2013.
Ένας αυταρχικός στρατιωτικός, ο al-Sisi εγκαταστάθηκε απρόσκοπτα στο στρατόπεδο του Σεΐχη Mohammed, συντρίβοντας το ισλαμικό κίνημα και λαμβάνοντας βοήθεια ύψους δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Αντιθέτως, ο Erdogan θεωρούσε την ανατροπή του Morsi ως προσβολή - και μια προειδοποίηση ότι θα μπορούσε να είναι ο επόμενος.
Τούρκοι αξιωματούχοι υποπτεύονται ότι το Αμπού Ντάμπι μπορεί να είχε έμμεσο ρόλο στην απόπειρα ανατροπής του Erdogan το 2016, αν και δεν παρουσίασαν αποδεικτικά στοιχεία.
«Όταν έγινε απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία, γνωρίζουμε πολύ καλά ποιος στον Κόλπο ήταν χαρούμενος για αυτό», είπε ο Erdogan σε μια ομιλία του 2017.
Στα χρόνια μετά το αιγυπτιακό πραξικόπημα, η Τουρκία έγινε καταφύγιο για μέλη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας που διέφυγαν από τη βίαιη καταστολή.
Σήμερα, είναι ο κόμβος της περιοχής για Άραβες αντιφρονούντες, ενώ το Αμπού Ντάμπι και το Ριάντ ρίχνουν το βάρος τους πίσω από ισχυρούς.
Τα όρια του MBZ
Σε ορισμένους, η αντιπαλότητα έχει αποκαλύψει τα όρια της δύναμης των ΗΑΕ.
Ένας πρώην ανώτερος αξιωματούχος της δυτικής υπηρεσίας πληροφοριών πιστεύει ότι «μπορεί να έχουμε δει την υψηλή παλίρροια της επιρροής των Εμιράτων στην περιοχή».
"Αυτό που συνέβη στη Λιβύη είναι ένα καλό παράδειγμα ότι εάν μια σοβαρή δύναμη ρίξει το βάρος της πίσω από την άλλη πλευρά, δεν υπάρχουν πολλά που μπορούν να κάνουν τα Εμιράτα επειδή το μόνο που έχουν είναι οι πωλήσεις βιβλίων και όπλων", προσθέτει.
Το θεωρεί ελάσσον περιφερειακό ανταγωνισμό και περισσότερο το Αμπού Ντάμπι που στοχεύει την Τουρκία επειδή τα ΗΑΕ θεωρούν τον εαυτό τους ως «εγκέφαλο» μιας αντι-ισλαμιστικής συμμαχίας.
«Η πλήρης έκταση των φιλοδοξιών του MBZ έρχεται αντιμέτωπη με κάποια πραγματικά εμπόδια», προσθέτει.
Άλλοι αναμένουν ότι ο Σεΐχης Mohammed θα ενισχύσει τις υπάρχουσες συμμαχίες στην περιοχή και πέραν αυτής.
Λιγότερο από δύο εβδομάδες μετά την υπογραφή της συμφωνίας Ισραήλ, τα ΗΑΕ έστειλαν τέσσερα μαχητικά αεροσκάφη F-16 για να συμμετάσχουν σε μια ελληνική στρατιωτική άσκηση, καθώς οι εντάσεις μεταξύ της Άγκυρας και της Αθήνας σχετικά με τα θαλάσσια δικαιώματα έφτασαν σε νέα επίπεδα.
Τα ΗΑΕ συμμετέχουν σε στρατιωτικές ασκήσεις με την Ελλάδα από το 2017, αλλά αυτό επέτρεψε στον Σεΐχη Mohammed να προβάλει τις συμμαχίες του πέρα από τη Μέση Ανατολή.
«Τα ΗΑΕ έπρεπε να στείλουν ένα μήνυμα, ότι είναι εδώ είτε σας αρέσει είτε όχι, δεν έχουμε παραιτηθεί από τη Λιβύη», λέει ο καθηγητής Abdulla.
«Η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία είναι οι καλύτεροι περιφερειακοί σύμμαχοί μας, αλλά διευρύνουμε τους παγκόσμιους φίλους μας - το Ισραήλ συμμετέχει, η Ελλάδα είναι εκεί».
Ο σεΐχης Mohammed και ο Erdogan δεν έχουν πραγματοποιήσει επίσημη διμερή συνάντηση από το 2012.
Ωστόσο, ο πρίγκιπας φιλοξένησε τον Κυριάκο Μητσοτάκη, πρωθυπουργό της Ελλάδας, τον Φεβρουάριο και είχε τουλάχιστον τρεις τηλεφωνικές κλήσεις μαζί του, καθώς οι δύο χώρες ενισχύουν τη σχέση τους.
Η συμφωνία του Ισραήλ διαβεβαίωσε ότι η στάση των ΗΑΕ αυξήθηκε πέρα από το πολιτικό χάσμα στην Ουάσιγκτον - πρωταρχικός στόχος του Αμπού Ντάμπι όταν υπέγραψε τη συμφωνία.
Ο Mohammed έχει επίσης έναν πρόθυμο σύμμαχο στον Γάλλο πρόεδρο Emmanuel Macron, ο οποίος έχει παράσχει πολιτική υποστήριξη στον στρατηγό της Λιβύης, Haftar, και συμμερίζεται τις ανησυχίες του για τα ισλαμικά κινήματα και έχει γίνει όλο και πιο επικριτικός για την εξωτερική πολιτική του Erdogan.
Ενώ οι Τούρκοι αξιωματούχοι αγνοούν τον μικρότερο αντίπαλό τους, η Άγκυρα γνωρίζει την επιρροή του Mohammed στις δυτικές πρωτεύουσες.
Είναι ένας ανταγωνισμός που δεν δείχνει σημάδια μείωσης, καταλήγουν οι Financial Times.
www.bankingnews.gr
www.worldenergynews.gr
