O Erdogan με τις πολιτικές επιλογές του αποφάσισε να καρφώσει το τελευταίο καρφί στο φέρετρο του κεμαλισμού και προσπαθήσει να δημιουργήσει ένα πολυεθνικό / αυτοκρατορικό και άκρως Ισλαμοκεντρικό γεωπολιτικό-γεωπολιτισμικό αφήγημα.
Του Γεωργίου Κ. Φίλη, Ph.D.*
Η τουρκική επιθετικότητα, όπως αυτή ορίζεται από τις κινήσεις της Άγκυρας τόσο στο μέτωπο της Συρίας και του Ιράκ όσο και στην γραμμή επαφής με τον ελληνισμό, καταδεικνύει πως κάτι δεν λειτουργεί σωστά με την εξωτερική πολιτική της χώρας.
Είναι δυνατόν μία χώρα στην ουσία να διατηρεί κατοχικά στρατεύματα σε τρεις γειτονικές της χώρες ταυτοχρόνως (Κύπρος, Συρία, Ιράκ, στις τελευταίες δύο να έχει στην ουσία εισβάλει –επισήμως- τους τελευταίους πέντε μήνες), να έχει εμπλακεί σε ενάμιση πόλεμο (ένας πόλεμος στην Συρία και… μισός στο εσωτερικό με τους Κούρδους) και την ίδια στιγμή να λειτουργεί στο Αιγαίο και στην Κύπρο υπό τη λογική της προετοιμασίας μίας στρατιωτικής κρίσης πρώτου μεγέθους στο άμεσο μέλλον;
Ο θεράπων της επιστημονικής ανάλυσης των Διεθνών Σχέσεων εκ’ πρώτης απόψεως θα σήκωνε τα χέρια ψηλά αφού η γειτονική μας χώρα, αποτελεί μοναδικό παράδειγμα ενός γεωπολιτικού δρώντα μεσαίας στην πραγματικότητα ισχύος με τεράστιες και υπαρξιακές αδυναμίες στο εσωτερικό του ο οποίος να φέρεται στο εξωτερικό ως μία υπερδύναμη της περιόδου των αυτοκρατοριών.
Είναι προφανές πως εάν κάποιος προσπαθήσει να κοιτάξει την ευρύτερη εικόνα θα εξάγει το συμπέρασμα πως η Τουρκία φέρεται στο εξωτερικό ως μία χώρα αυτοκρατορική η οποία σκοπό έχει να αλλάξει το καθεστώς σε ολόκληρο τον περίγυρό της χωρίς φαινομενικά να υπολογίζει πως τέτοιου είδους μαξιμαλιστικά σχέδια στην είναι πολύ εύκολο να στραφούν εναντίον της με αποτέλεσμα να καταλήξει σε μία κατάσταση όπου θα αγωνίζεται για την ίδια της την ύπαρξη και την κρατική οντότητα στα «στενά» -κατά τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν- σύνορα που της επιβλήθηκαν με «τόσο άδικο τρόπο».
Γιατί όμως η χώρα αυτή έχει οδηγηθεί σε αυτή τη κατάσταση έσχατης στην πραγματικότητα έλλειψης επιλογών και στρατηγικού προσανατολισμού, με αποτέλεσμα να εξάγει κρίση σε όλο της το «Εγγύς Εξωτερικό»;
Στην πραγματικότητα η όλη αυτή στάση αποτελεί ένα απότοκο των αδιεξόδων κυρίως στο εσωτερικό μίας χώρας η οποία αποτελεί το κατεξοχήν παράδειγμα ενός κράτους το οποίο πρώτα όρισε τα σύνορά του (Συνθήκη της Λοζάνης, κυρίως) και μετά προσπάθησε να δημιουργήσει το «έθνος».
Η συγκεκριμένη όλο και πιο ασφυκτική κατάσταση στο εσωτερικό της Τουρκίας αλλά και επιθετικότητα στο εξωτερικό καταδεικνύει όχι μία επίδειξη ισχύος αλλά αδυναμίας, στην πραγματικότητα η συμπεριφορά της Τουρκίας υποκρύπτει ένα θανάσιμο δίλημμα το οποίο η ηγεσία της χώρας αντιμετωπίζει και θα αντιμετωπίσει στο άμεσο μέλλον και απειλεί την ίδια την υπόσταση του τουρκικού κράτους.
Τουρκο-ισλαμική Σύνθεση: To αντίδοτο στην κατάρρευση
Σύμφωνα με τα επίσημα δημογραφικά στοιχεία η γεννητικότητα των Κούρδων σε σχέση με τους Τούρκους είναι διπλάσια με τουλάχιστον ένα στα τέσσερα παιδιά έως 17 ετών στην χώρα να είναι Κούρδοι.
Με βάση τα γενικά ποιοτικά δημογραφικά χαρακτηριστικά της Τουρκίας εκτιμάται πως δύο είναι οι κύριες εξελίξεις που θα λάβουν χώρα στο άμεσο μέλλον.
Πρώτον, ο πληθυσμός της Μικράς Ασίας θα αγγίξει τα 90 περίπου εκατομμύρια και ύστερα θα ξεκινήσει μία ραγδαία φθίνουσα πορεία.
Δεύτερον, η αύξηση αυτή αφορά τους Κούρδους ενώ οι Τούρκοι θα αρχίσουν να «γερνάνε» με το κουρδικό στοιχείο να αποτελεί την πλειοψηφία στις παραγωγικές και μικρές ηλικίες.
Η συγκεκριμένη δημογραφική τάση έγινε φανερή από τη δεκαετία του 1980 με αποτέλεσμα να τεθούν υπαρξιακά διλλήματα στο τότε κεμαλοκρατούμενο στρατο-πολιτικό κατεστημένο.
Η ανάγκη για την υιοθέτηση μίας νέας στρατηγικής πέραν αυτής της βίαιης καταστολής αποτέλεσε μία αναγκαιότητα.
Έγινε φανερό πως χρειαζόταν έναν νέο «εθνικό αφήγημα» το οποίο θα προσπαθούσε να ενώσει τους Τούρκους και τους Κούρδους υπό μία κοινή ταυτότητα-ομπρέλα.
Έτσι, υπό τις ευλογίες του πραξικοπηματία Κενάν Εβρέν και του νέου τότε πολιτικού αστέρα Τουργκούτ Οζάλ ξεκίνησε να διακινείται μία θεωρία με το όνομα «Τουρκο-ισλαμική Σύνθεση» (Turkish-Islamic Synthesis) η οποία άρχισε να εμποτίζει όχι μόνο τα σχολεία της χώρας αλλά ακόμα και τις στρατιωτικές σχολές και τα πανεπιστήμια.
Η θεωρία αυτή υποστήριζε ότι ο «περιούσιος λαός» του Ισλάμ και οι υπερασπιστές της ορθής πίστης (Σουνιτικό Ισλάμ) ήταν πάντα οι Τούρκοι.
Η συγκεκριμένη προσέγγιση αποτελούσε την πλέον σοβαρή αίρεση σε σχέση με το καθαρό κεμαλικό δόγμα το οποίο είχε εξοβελίσει τη θρησκεία από τη δημόσια σφαίρα της Τουρκίας, και μάλιστα την είχε δαιμονοποιήσει σε βαθμό που να είχε δημιουργήσει μία εχθρική ρητορική απέναντι στην ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η οποία εκλαμβανόταν ως ένα μόρφωμα που παραλίγο να εξαφανίσει την τουρκική ταυτότητα και ότι συνέβαλε στην παρακμή της τουρκικής φυλής.
Γιατί όμως οι «θεματοφύλακες» της κληρονομιάς του Μουσταφά Κεμάλ, να ευνοήσουν την ανάπτυξη της θεωρίας της «Τουρκο-ισλαμικής Σύνθεσης» και να παραγκωνίσουν την πλέον σημαντική εντολή του κεμαλισμού, διαφύλαξη της κοσμικότητας του κράτους;
H τάση που διαφαινόταν από τότε, ότι στο μέλλον οι Κούρδοι θα θέσουν σε αμφισβήτηση την ενότητα του κράτους, τους οδήγησε στο συμπέρασμα ότι ο κεμαλισμός ως μία πολιτισμική και πολιτική ταυτότητα ενοποίησης των λαών της Μικράς Ασίας δεν είναι σε θέση πλέον να υπηρετήσει τον σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκε.
Ας μην ξεχνάμε ότι ο κεμαλισμός ήταν ένας δυτικού τύπου εθνικισμός ο οποίος προσπάθησε να δημιουργήσει ένα δυτικού τύπου «καθαρό» έθνος-κράτος, εκεί που υπήρχε πριν μία πολυεθνική αυτοκρατορία.
Στην πραγματικότητα ο κεμαλισμός δεν είχε ποτέ την απήχηση που επεδίωκε ο ιδρυτής του, ειδικά στις μη αστικές περιοχές το Ισλάμ δεν εξαφανίστηκε ενώ ενεργοποιήθηκε πλήρως λίγο μετά τον θάνατο του Μουσταφά Κεμάλ.
Το αποκορύφωμα των εσωτερικών αντιφάσεων υπήρξε η βίαιη δεκαετία του 70’ όπου πολεμούσαν όλοι εναντίον όλων, Τούρκοι, Κούρδοι, δεξιοί, αριστεροί, ισλαμιστές, Αλεβίτες, κοσμικοί.
Για ακόμα μια φορά επενέβησαν οι στρατηγοί όπου αποφάσισαν να προωθήσουν μία νέα εθνικο-θρησκευτική ιδεολογία έτσι ώστε να κρατήσουν τη χώρα ενωμένη, υπό την επίφαση πάντα της προστασίας του Κεμαλικού κράτους.
Η ώρα της «Τουρκο-ισλαμικής Σύνθεσης» είχε έρθει.
Νεοθωμανισμός: Η μεταμόρφωση της Τουρκο-Ισλαμικής σύνθεσης
Από την δεκαετία του 1980 και την εξάπλωση της νέας αυτής θεωρίας μπαίνει στην εικόνα και ο Αχμέτ Νταβούτογλου με το «αφήγημα» του «Νεοθωμανισμού».
Ως ακαδημαϊκός συμφωνούσε ότι η Τουρκία δεν μπορούσε να συνεχίσει με την ταυτότητα του κεμαλισμού, διότι τόσο οι Κούρδοι όσο και οι Μουσουλμάνοι αντιδρούσαν άρα θα έπρεπε να αναπτυχθεί ένα νέο γεωπολιτικό-γεωπολιτισμικό «αφήγημα» με βάση την «Τουρκο-ισλαμική Σύνθεση».
Η ανάπτυξη της θεωρία του «Νεοθωμανισμού» βρήκε εύφορο έδαφος για να αναπτυχθεί αφού, πέραν της υπάρχουσας «μαγιάς» στην Τουρκία, λόγω της «Τουρκο-ισλαμικής Σύνθεσης», στο εξωτερικό έχουμε την πτώση του διπολισμού και την δημιουργία μίας νέας διεθνούς ισορροπίας η οποία χαρακτηριζόταν από πολυπολισμό και σχετικής αναρχία.
Μέσα στο συγκεκριμένο πλαίσιο ο Α. Νταβούτογλου δημιούργησε ίσως το θεωρητικό υπόβαθρο το οποίο εάν υιοθετούνταν από τις λαϊκές μάζες θα μπορούσε να αποσοβήσει τον κίνδυνο διάσπασης της Τουρκίας.
Στη θέση της κεμαλικής εθνικιστικής και πολιτισμικής θεώρησης των πραγμάτων της «καθαρότητας» της φυλής και της «κοσμικότητας» του κράτους, ανέπτυξε μία συνθετική ταυτότητα της οποίας η βάση ήταν η «πολυεθνική-αυτοκρατορία» και ο συνδετικός κρίκος των λαών αυτής το «Σουνιτικό Ισλάμ».
Ο Α. Νταβούτογλου θέλησε να μιλήσει όχι για «Τούρκους» και «Κούρδους» αλλά για «Σουνίτες Μουσουλμάνους» και θέλησε να μιλήσει όχι για «Τουρκία» και «Κουρδιστάν» αλλά για μία νέα-«Οθωμανική Αυτοκρατορία», στην οποία οι Τούρκοι, οι Κούρδοι και οι Σουνίτες Άραβες είναι συνεργάτες, όπως ακριβώς συνέβη –κατά την άποψή του- κατά την τελευταία περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Καθόλου τυχαία λοιπόν η στάση της Άγκυρας τόσο απέναντι στους «αντικαθεστωτικούς» της Συρίας όσο και απέναντι στο ISIS όπου μέσω αυτών είδε την ευκαιρία να ελέγξει την Συρία ως προστάτης-επικυρίαρχος των σουνιτικών ισλαμικών στοιχείων τα οποία θα έχουν καταλύσει το κοσμικό καθεστώς των Αλαουιτών (όχι Αλεβιτών) του Άσαντ αλλά και θα έχουν ελέγξει τις φιλοδοξίες των Κούρδων τους οποίους θα τους έχουν στην ουσία «βάλει στη μέση» με αποτέλεσμα να μην είναι σε θέση να κινηθούν.
Έτσι, ο Ρ. Τ. Ερντογάν με τις πολιτικές επιλογές του αποφάσισε να καρφώσει το τελευταίο καρφί στο φέρετρο του κεμαλισμού και προσπαθήσει να δημιουργήσει ένα πολυεθνικό / αυτοκρατορικό και άκρως Ισλαμοκεντρικό γεωπολιτικό-γεωπολιτισμικό αφήγημα.
Αυτό συνέβη όχι μόνο λόγο της μεγαλομανίας του αλλά και λόγω της ανασφάλειάς και του φόβου που τους διακατέχει αναφορικά με τον κίνδυνο εσωτερικής κατάρρευσης με τον οποίο μπορεί να έρθει αντιμέτωπη η Τουρκία το επόμενο χρονικό διάστημα.
Η «σχιζοφρένια» της Τουρκικής πολιτικής
Με βάση όλα τα παραπάνω το δίλημμα που αντιμετωπίζει σήμερα η Τουρκία είναι υπαρξιακής φύσης και υφής.
H Τουρκία είτε θα μετατραπεί σε ένα πολυεθνικό συνομοσπονδιακό Σουνιτικό κράτος αγκαλιάζοντας Τούρκους, Κούρδους και κάποιους Άραβες με κύριο χώρο δράσης της τον υδάτινο άξονα Μαύρη Θάλασσα-Στενά-Αιγαίο-Ανατολική Μεσόγειο, με ότι αυτό συνεπάγεται για τον ελληνισμό, είτε θα μετατραπεί σε ένα «αποτυχημένο κράτος» (failed state), σενάριο που παρουσιάζεται όλο και ποιο συχνά σε κορυφαίες «δεξαμενές σκέψεις» (think tanks) της δύσης, αφού οι δημογραφικές, εθνικές, οικονομικές και θρησκευτικές πραγματικότητες στο εσωτερικό της, η έλλειψη κάποιας ενωτικής ιδεολογίας και η αυταρχική διακυβέρνηση, ειδικά μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016, σε συνάρτηση με τα μέτωπα που έχει ανοίξει γύρω της δημιουργούν μία ασφυκτική κατάσταση με μικρά περιθώρια ελιγμών και μεγάλους βαθμούς ελευθερίας στην υιοθέτηση αυτοκαταστροφικών (γεω)πολιτικών πρωτοβουλιών.
Είναι προφανές πως η «σχιζοφρένια» της Τουρκικής πολιτικής εστιάζει ακριβώς στο συγκεκριμένο δίλλημα.
Για να μην καταρρεύσει η χώρα εσωτερικά θα πρέπει να επεκταθεί εξωτερικά, το δίλλημα «Νεοθωμανισμός» ή/και «Σεβροφοβία» εκτυλίσσεται σε όλο του το μεγαλείο και τραγικότητα όχι μόνο στην ρητορική του Τούρκου Προέδρου αλλά και στην ίδια την εξωτερική και εσωτερική πολιτική της χωράς, το δίλλημα αυτό είναι που κάνει την Τουρκία τόσο επικίνδυνη τόσο για την ίδια όσο και για τους γύρω της.
*Ο κ. Γεώργιος Φίλης είναι διδάκτωρ Γεωπολιτικής (Durham University, UK), Αναπληρωτής καθηγητής Ευρωπαϊκών Υποθέσεων στο τμήμα Διεθνών Επιχειρήσεων του DEREE – The American College of Greece, καθώς και επισκέπτης καθηγητής στην Σχολή Εθνικής Άμυνας (ΣΕΘΑ) είναι μέλος του Institute of Diplomacy & Global Affairs (DEREE) και του Ινστιτούτου Αναλύσεων Ασφάλειας & Άμυνας (georgios.filis@hotmail.com)
www.worldenergynews.gr
Η τουρκική επιθετικότητα, όπως αυτή ορίζεται από τις κινήσεις της Άγκυρας τόσο στο μέτωπο της Συρίας και του Ιράκ όσο και στην γραμμή επαφής με τον ελληνισμό, καταδεικνύει πως κάτι δεν λειτουργεί σωστά με την εξωτερική πολιτική της χώρας.
Είναι δυνατόν μία χώρα στην ουσία να διατηρεί κατοχικά στρατεύματα σε τρεις γειτονικές της χώρες ταυτοχρόνως (Κύπρος, Συρία, Ιράκ, στις τελευταίες δύο να έχει στην ουσία εισβάλει –επισήμως- τους τελευταίους πέντε μήνες), να έχει εμπλακεί σε ενάμιση πόλεμο (ένας πόλεμος στην Συρία και… μισός στο εσωτερικό με τους Κούρδους) και την ίδια στιγμή να λειτουργεί στο Αιγαίο και στην Κύπρο υπό τη λογική της προετοιμασίας μίας στρατιωτικής κρίσης πρώτου μεγέθους στο άμεσο μέλλον;
Ο θεράπων της επιστημονικής ανάλυσης των Διεθνών Σχέσεων εκ’ πρώτης απόψεως θα σήκωνε τα χέρια ψηλά αφού η γειτονική μας χώρα, αποτελεί μοναδικό παράδειγμα ενός γεωπολιτικού δρώντα μεσαίας στην πραγματικότητα ισχύος με τεράστιες και υπαρξιακές αδυναμίες στο εσωτερικό του ο οποίος να φέρεται στο εξωτερικό ως μία υπερδύναμη της περιόδου των αυτοκρατοριών.
Είναι προφανές πως εάν κάποιος προσπαθήσει να κοιτάξει την ευρύτερη εικόνα θα εξάγει το συμπέρασμα πως η Τουρκία φέρεται στο εξωτερικό ως μία χώρα αυτοκρατορική η οποία σκοπό έχει να αλλάξει το καθεστώς σε ολόκληρο τον περίγυρό της χωρίς φαινομενικά να υπολογίζει πως τέτοιου είδους μαξιμαλιστικά σχέδια στην είναι πολύ εύκολο να στραφούν εναντίον της με αποτέλεσμα να καταλήξει σε μία κατάσταση όπου θα αγωνίζεται για την ίδια της την ύπαρξη και την κρατική οντότητα στα «στενά» -κατά τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν- σύνορα που της επιβλήθηκαν με «τόσο άδικο τρόπο».
Γιατί όμως η χώρα αυτή έχει οδηγηθεί σε αυτή τη κατάσταση έσχατης στην πραγματικότητα έλλειψης επιλογών και στρατηγικού προσανατολισμού, με αποτέλεσμα να εξάγει κρίση σε όλο της το «Εγγύς Εξωτερικό»;
Στην πραγματικότητα η όλη αυτή στάση αποτελεί ένα απότοκο των αδιεξόδων κυρίως στο εσωτερικό μίας χώρας η οποία αποτελεί το κατεξοχήν παράδειγμα ενός κράτους το οποίο πρώτα όρισε τα σύνορά του (Συνθήκη της Λοζάνης, κυρίως) και μετά προσπάθησε να δημιουργήσει το «έθνος».
Η συγκεκριμένη όλο και πιο ασφυκτική κατάσταση στο εσωτερικό της Τουρκίας αλλά και επιθετικότητα στο εξωτερικό καταδεικνύει όχι μία επίδειξη ισχύος αλλά αδυναμίας, στην πραγματικότητα η συμπεριφορά της Τουρκίας υποκρύπτει ένα θανάσιμο δίλημμα το οποίο η ηγεσία της χώρας αντιμετωπίζει και θα αντιμετωπίσει στο άμεσο μέλλον και απειλεί την ίδια την υπόσταση του τουρκικού κράτους.
Τουρκο-ισλαμική Σύνθεση: To αντίδοτο στην κατάρρευση
Σύμφωνα με τα επίσημα δημογραφικά στοιχεία η γεννητικότητα των Κούρδων σε σχέση με τους Τούρκους είναι διπλάσια με τουλάχιστον ένα στα τέσσερα παιδιά έως 17 ετών στην χώρα να είναι Κούρδοι.
Με βάση τα γενικά ποιοτικά δημογραφικά χαρακτηριστικά της Τουρκίας εκτιμάται πως δύο είναι οι κύριες εξελίξεις που θα λάβουν χώρα στο άμεσο μέλλον.
Πρώτον, ο πληθυσμός της Μικράς Ασίας θα αγγίξει τα 90 περίπου εκατομμύρια και ύστερα θα ξεκινήσει μία ραγδαία φθίνουσα πορεία.
Δεύτερον, η αύξηση αυτή αφορά τους Κούρδους ενώ οι Τούρκοι θα αρχίσουν να «γερνάνε» με το κουρδικό στοιχείο να αποτελεί την πλειοψηφία στις παραγωγικές και μικρές ηλικίες.
Η συγκεκριμένη δημογραφική τάση έγινε φανερή από τη δεκαετία του 1980 με αποτέλεσμα να τεθούν υπαρξιακά διλλήματα στο τότε κεμαλοκρατούμενο στρατο-πολιτικό κατεστημένο.
Η ανάγκη για την υιοθέτηση μίας νέας στρατηγικής πέραν αυτής της βίαιης καταστολής αποτέλεσε μία αναγκαιότητα.
Έγινε φανερό πως χρειαζόταν έναν νέο «εθνικό αφήγημα» το οποίο θα προσπαθούσε να ενώσει τους Τούρκους και τους Κούρδους υπό μία κοινή ταυτότητα-ομπρέλα.
Έτσι, υπό τις ευλογίες του πραξικοπηματία Κενάν Εβρέν και του νέου τότε πολιτικού αστέρα Τουργκούτ Οζάλ ξεκίνησε να διακινείται μία θεωρία με το όνομα «Τουρκο-ισλαμική Σύνθεση» (Turkish-Islamic Synthesis) η οποία άρχισε να εμποτίζει όχι μόνο τα σχολεία της χώρας αλλά ακόμα και τις στρατιωτικές σχολές και τα πανεπιστήμια.
Η θεωρία αυτή υποστήριζε ότι ο «περιούσιος λαός» του Ισλάμ και οι υπερασπιστές της ορθής πίστης (Σουνιτικό Ισλάμ) ήταν πάντα οι Τούρκοι.
Η συγκεκριμένη προσέγγιση αποτελούσε την πλέον σοβαρή αίρεση σε σχέση με το καθαρό κεμαλικό δόγμα το οποίο είχε εξοβελίσει τη θρησκεία από τη δημόσια σφαίρα της Τουρκίας, και μάλιστα την είχε δαιμονοποιήσει σε βαθμό που να είχε δημιουργήσει μία εχθρική ρητορική απέναντι στην ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η οποία εκλαμβανόταν ως ένα μόρφωμα που παραλίγο να εξαφανίσει την τουρκική ταυτότητα και ότι συνέβαλε στην παρακμή της τουρκικής φυλής.
Γιατί όμως οι «θεματοφύλακες» της κληρονομιάς του Μουσταφά Κεμάλ, να ευνοήσουν την ανάπτυξη της θεωρίας της «Τουρκο-ισλαμικής Σύνθεσης» και να παραγκωνίσουν την πλέον σημαντική εντολή του κεμαλισμού, διαφύλαξη της κοσμικότητας του κράτους;
H τάση που διαφαινόταν από τότε, ότι στο μέλλον οι Κούρδοι θα θέσουν σε αμφισβήτηση την ενότητα του κράτους, τους οδήγησε στο συμπέρασμα ότι ο κεμαλισμός ως μία πολιτισμική και πολιτική ταυτότητα ενοποίησης των λαών της Μικράς Ασίας δεν είναι σε θέση πλέον να υπηρετήσει τον σκοπό για τον οποίο δημιουργήθηκε.
Ας μην ξεχνάμε ότι ο κεμαλισμός ήταν ένας δυτικού τύπου εθνικισμός ο οποίος προσπάθησε να δημιουργήσει ένα δυτικού τύπου «καθαρό» έθνος-κράτος, εκεί που υπήρχε πριν μία πολυεθνική αυτοκρατορία.
Στην πραγματικότητα ο κεμαλισμός δεν είχε ποτέ την απήχηση που επεδίωκε ο ιδρυτής του, ειδικά στις μη αστικές περιοχές το Ισλάμ δεν εξαφανίστηκε ενώ ενεργοποιήθηκε πλήρως λίγο μετά τον θάνατο του Μουσταφά Κεμάλ.
Το αποκορύφωμα των εσωτερικών αντιφάσεων υπήρξε η βίαιη δεκαετία του 70’ όπου πολεμούσαν όλοι εναντίον όλων, Τούρκοι, Κούρδοι, δεξιοί, αριστεροί, ισλαμιστές, Αλεβίτες, κοσμικοί.
Για ακόμα μια φορά επενέβησαν οι στρατηγοί όπου αποφάσισαν να προωθήσουν μία νέα εθνικο-θρησκευτική ιδεολογία έτσι ώστε να κρατήσουν τη χώρα ενωμένη, υπό την επίφαση πάντα της προστασίας του Κεμαλικού κράτους.
Η ώρα της «Τουρκο-ισλαμικής Σύνθεσης» είχε έρθει.
Νεοθωμανισμός: Η μεταμόρφωση της Τουρκο-Ισλαμικής σύνθεσης
Από την δεκαετία του 1980 και την εξάπλωση της νέας αυτής θεωρίας μπαίνει στην εικόνα και ο Αχμέτ Νταβούτογλου με το «αφήγημα» του «Νεοθωμανισμού».
Ως ακαδημαϊκός συμφωνούσε ότι η Τουρκία δεν μπορούσε να συνεχίσει με την ταυτότητα του κεμαλισμού, διότι τόσο οι Κούρδοι όσο και οι Μουσουλμάνοι αντιδρούσαν άρα θα έπρεπε να αναπτυχθεί ένα νέο γεωπολιτικό-γεωπολιτισμικό «αφήγημα» με βάση την «Τουρκο-ισλαμική Σύνθεση».
Η ανάπτυξη της θεωρία του «Νεοθωμανισμού» βρήκε εύφορο έδαφος για να αναπτυχθεί αφού, πέραν της υπάρχουσας «μαγιάς» στην Τουρκία, λόγω της «Τουρκο-ισλαμικής Σύνθεσης», στο εξωτερικό έχουμε την πτώση του διπολισμού και την δημιουργία μίας νέας διεθνούς ισορροπίας η οποία χαρακτηριζόταν από πολυπολισμό και σχετικής αναρχία.
Μέσα στο συγκεκριμένο πλαίσιο ο Α. Νταβούτογλου δημιούργησε ίσως το θεωρητικό υπόβαθρο το οποίο εάν υιοθετούνταν από τις λαϊκές μάζες θα μπορούσε να αποσοβήσει τον κίνδυνο διάσπασης της Τουρκίας.
Στη θέση της κεμαλικής εθνικιστικής και πολιτισμικής θεώρησης των πραγμάτων της «καθαρότητας» της φυλής και της «κοσμικότητας» του κράτους, ανέπτυξε μία συνθετική ταυτότητα της οποίας η βάση ήταν η «πολυεθνική-αυτοκρατορία» και ο συνδετικός κρίκος των λαών αυτής το «Σουνιτικό Ισλάμ».
Ο Α. Νταβούτογλου θέλησε να μιλήσει όχι για «Τούρκους» και «Κούρδους» αλλά για «Σουνίτες Μουσουλμάνους» και θέλησε να μιλήσει όχι για «Τουρκία» και «Κουρδιστάν» αλλά για μία νέα-«Οθωμανική Αυτοκρατορία», στην οποία οι Τούρκοι, οι Κούρδοι και οι Σουνίτες Άραβες είναι συνεργάτες, όπως ακριβώς συνέβη –κατά την άποψή του- κατά την τελευταία περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Καθόλου τυχαία λοιπόν η στάση της Άγκυρας τόσο απέναντι στους «αντικαθεστωτικούς» της Συρίας όσο και απέναντι στο ISIS όπου μέσω αυτών είδε την ευκαιρία να ελέγξει την Συρία ως προστάτης-επικυρίαρχος των σουνιτικών ισλαμικών στοιχείων τα οποία θα έχουν καταλύσει το κοσμικό καθεστώς των Αλαουιτών (όχι Αλεβιτών) του Άσαντ αλλά και θα έχουν ελέγξει τις φιλοδοξίες των Κούρδων τους οποίους θα τους έχουν στην ουσία «βάλει στη μέση» με αποτέλεσμα να μην είναι σε θέση να κινηθούν.
Έτσι, ο Ρ. Τ. Ερντογάν με τις πολιτικές επιλογές του αποφάσισε να καρφώσει το τελευταίο καρφί στο φέρετρο του κεμαλισμού και προσπαθήσει να δημιουργήσει ένα πολυεθνικό / αυτοκρατορικό και άκρως Ισλαμοκεντρικό γεωπολιτικό-γεωπολιτισμικό αφήγημα.
Αυτό συνέβη όχι μόνο λόγο της μεγαλομανίας του αλλά και λόγω της ανασφάλειάς και του φόβου που τους διακατέχει αναφορικά με τον κίνδυνο εσωτερικής κατάρρευσης με τον οποίο μπορεί να έρθει αντιμέτωπη η Τουρκία το επόμενο χρονικό διάστημα.
Η «σχιζοφρένια» της Τουρκικής πολιτικής
Με βάση όλα τα παραπάνω το δίλημμα που αντιμετωπίζει σήμερα η Τουρκία είναι υπαρξιακής φύσης και υφής.
H Τουρκία είτε θα μετατραπεί σε ένα πολυεθνικό συνομοσπονδιακό Σουνιτικό κράτος αγκαλιάζοντας Τούρκους, Κούρδους και κάποιους Άραβες με κύριο χώρο δράσης της τον υδάτινο άξονα Μαύρη Θάλασσα-Στενά-Αιγαίο-Ανατολική Μεσόγειο, με ότι αυτό συνεπάγεται για τον ελληνισμό, είτε θα μετατραπεί σε ένα «αποτυχημένο κράτος» (failed state), σενάριο που παρουσιάζεται όλο και ποιο συχνά σε κορυφαίες «δεξαμενές σκέψεις» (think tanks) της δύσης, αφού οι δημογραφικές, εθνικές, οικονομικές και θρησκευτικές πραγματικότητες στο εσωτερικό της, η έλλειψη κάποιας ενωτικής ιδεολογίας και η αυταρχική διακυβέρνηση, ειδικά μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016, σε συνάρτηση με τα μέτωπα που έχει ανοίξει γύρω της δημιουργούν μία ασφυκτική κατάσταση με μικρά περιθώρια ελιγμών και μεγάλους βαθμούς ελευθερίας στην υιοθέτηση αυτοκαταστροφικών (γεω)πολιτικών πρωτοβουλιών.
Είναι προφανές πως η «σχιζοφρένια» της Τουρκικής πολιτικής εστιάζει ακριβώς στο συγκεκριμένο δίλλημα.
Για να μην καταρρεύσει η χώρα εσωτερικά θα πρέπει να επεκταθεί εξωτερικά, το δίλλημα «Νεοθωμανισμός» ή/και «Σεβροφοβία» εκτυλίσσεται σε όλο του το μεγαλείο και τραγικότητα όχι μόνο στην ρητορική του Τούρκου Προέδρου αλλά και στην ίδια την εξωτερική και εσωτερική πολιτική της χωράς, το δίλλημα αυτό είναι που κάνει την Τουρκία τόσο επικίνδυνη τόσο για την ίδια όσο και για τους γύρω της.
*Ο κ. Γεώργιος Φίλης είναι διδάκτωρ Γεωπολιτικής (Durham University, UK), Αναπληρωτής καθηγητής Ευρωπαϊκών Υποθέσεων στο τμήμα Διεθνών Επιχειρήσεων του DEREE – The American College of Greece, καθώς και επισκέπτης καθηγητής στην Σχολή Εθνικής Άμυνας (ΣΕΘΑ) είναι μέλος του Institute of Diplomacy & Global Affairs (DEREE) και του Ινστιτούτου Αναλύσεων Ασφάλειας & Άμυνας (georgios.filis@hotmail.com)
www.worldenergynews.gr
