Ποιο μοντέλο ενεργειακής πολιτικής και ανάπτυξης ταιριάζει στη Ελλάδα, με ποιο ενεργειακό μείγμα και ποιους αντικειμενικούς στόχους για τις επόμενες δεκαετίες; Η ενέργεια τέμνει οριζόντια όλες τις επιμέρους πολιτικές και επηρεάζει τα «δημόσια και ιδιωτικά» περισσότερο ίσως απ’ οποιονδήποτε άλλον κοινωνικό και οικονομικό τομέα. Οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος: α) λειτουργία της αγοράς στο εσωτερικό, β) σχέσεις με τρίτες χώρες στο εξωτερικό.
Πρόσφατα παραδείγματα που καταδεικνύουν ότι η χώρα μας σήμερα απέχει πόρρω από μία μακροπρόθεσμη συνεκτική ενεργειακή στρατηγική - εσωτερική και εξωτερική:
α) Η πρόσφατη αιφνιδιαστική άρση της υποστήριξης των ΗΠΑ σε ένα εμβληματικό - καλώς ή κακώς - ενεργειακό έργο, τον αγωγό East Med, ως «πεδίο έντασης στην Ανατολική Μεσόγειο» τρεις μήνες μετά την γενναιόδωρη ανανέωση της Ελληνο-αμερικανικής αμυντικής συμφωνίας και παρά τη διαχρονική στήριξή του έργου απ’ όλες τις ελληνικές κυβερνήσεις, Κύπρο και Ισραήλ, την ΕΕ και τις ίδιες τις ΗΠΑ (βλ. επίσκεψη Πομπέο).
β) Η πρόσφατη «(επαν)έναρξη» με τυμπανοκρουσίες του προγράμματος έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στην χώρα μας δια πρωθυπουργικών χειλέων, ολίγους μήνες μετά την κάθετα αρνητική θέση του υπουργού εξωτερικών (της ίδιας κυβέρνησης) αναφορικά με ενδεχόμενη εξορυκτική δραστηριότητα στις ελληνικές θάλασσες ώστε «να μην γίνουμε Κόλπος του Μεξικού» και λίγους μήνες μετά την αποχώρηση των διεθνών ενεργειακών εταιρειών (αμέσως μετά το διάγγελμα του πρωθυπουργού ακολούθησε η TΟTAL από την Κρήτη ενώ προεξοφλείται επικείμενη αποχώρηση και της EXΧON).
β) Η πρόσφατη απόρριψη από τις Βρυξέλλες του όψιμού κυβερνητικού σχεδίου ρυθμιστικής παρέμβασης στην χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας απ’ τον Ιούλιο 2022, αφού η Επιτροπή δεν ενέκρινε τον μηχανισμό δεύτερης εκκαθάρισης της αγοράς ώστε οι προμηθευτές να αγοράζουν το ρεύμα σε μια τιμή χαμηλότερη από την Οριακή Τιμή Συστήματος και να μετακυλίουν τη χαμηλότερη αυτή τιμή στους καταναλωτές.
γ) Το πρόσφατο σχέδιο νόμου για «φορολόγηση» των υπερκερδών των ενεργειακών εταιρειών το οποίο περιλαμβάνει πρόδηλα αντίθετες με το Ευρωπαϊκό Δίκαιο Ανταγωνισμού προβλέψεις περί συμψηφισμού κερδών – ζημιών σε δύο διακριτές αγορές χονδρικής και λιανικής και σταυροειδείς επιδοτήσεις, που αποδεικνύει όχι μόνο ότι η όλη συζήτηση ήταν προσχηματική με την εργαλειοποίηση της ΡΑΕ διότι δεν υπήρχε καμία διάθεση φορολόγησης των υπερκερδών, αλλά εγείρει πλέον και σοβαρά ζητήματα παραβίασης του Ευρωπαϊκού Δικαίου.
Η άποψή μου διαχρονικά είναι ότι οι αλλαγές γύρω μας –και ασφαλώς στον τομέα της ενέργειας– απαιτούν στιβαρότητα στόχων. Οι μακροπρόθεσμοι ενεργειακοί μας στόχοι μπορούν ταυτόχρονα να προσαρμόζονται χωρίς να ακυρώνονται. Ας τους ορίσουμε:
α) Ενεργειακή ασφάλεια. Αδιατάρακτη ροή ενέργειας με απρόσκοπτο εφοδιασμό, με χαμηλό κόστος, διασπορά ρίσκου και διαφοροποίηση, όχι μόνο των πηγών ή των οδεύσεων (εισαγωγών) ενέργειας, αλλά κυρίως του ενεργειακού μας μείγματος με έμφαση στην εγχώρια παραγωγή και τη σταδιακή απεξάρτηση απ’ το εισαγόμενο φυσικό αέριο (είτε αγωγού, είτε υγροποιημένο).
β) Πράσινη μετάβαση. Με στέρεα βήματα και προγραμματισμό. Χωρίς ολιγωρία και χωρίς πυροτεχνηματικές εξαγγελίες που ανατρέπονται από τη μία στιγμή στην άλλη. Με διασπορά της παραγωγής ενέργειας και κίνητρα για ιδιοπαραγωγή και ιδιοκατανάλωση.
γ) Συμπεριληπτικότητα. Παντού. Και στην ενέργεια. Δεν νοείται επιτυχής ενεργειακή μετάβαση με ενεργειακή πενία. Δεν δικαιολογούνται αποκλεισμοί κοινωνικών ομάδων στην προσπάθεια αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης. Η αξιοπρεπής δια-βίωση δεν σημαίνει σπατάλη. Και η ενεργειακή ασφάλεια δεν σημαίνει απλή (επιδοματικού χαρακτήρα) επιβίωση.
Και για τα τρία παραπάνω, συγκρούονται διαφορετικές προσεγγίσεις: Η πρώτη δίνει έμφαση αποκλειστικά σε μεγάλα έργα υποδομής και συρρίκνωση (ακόμη και εκ του αποτελέσματος) των μικρομεσαίων επιχειρήσεων χάριν της ανταγωνιστικότητας. Η εναλλακτική θεώρηση εστιάζεται στην αποτελεσματική ρύθμιση και εποπτεία της αγοράς, τη στιβαρή παρουσία του Δημοσίου σε κρίσιμες υποδομές και δίκτυα και τον συνολικό οικολογικό μετασχηματισμό της οικονομίας με την κοινωνική συμμετοχή στην παραγωγή ενέργειας.
Η δεύτερη αυτή προσέγγιση ταιριάζει στη χώρα μας και είναι αυτή που μπορεί να εγγυηθεί κοινωνική και περιφερειακή συνοχή, κοινωνική δικαιοσύνη και βιωσιμότητα. Το σχέδιο αυτό βασίζεται: α) στην κοινωνική αποδοχή και συμμετοχή, δηλαδή συμμετοχή άνευ κοινωνικών αποκλεισμών και στη διάχυση των οικονομικών οφελών στο σύνολο της κοινωνίας, και β) την αναπτυξιακή λογική, ενίσχυση δηλαδή των εγχώριων κρίκων στην αλυσίδα παραγωγής αξίας, τεχνολογίας και απασχόλησης.
Ως προς τις εξωτερικές ενεργειακές σχέσεις:
Η τελευταία τριετία χαρακτηρίζεται από σημαντικές διεθνείς ανακατατάξεις (πανδημία, ενεργειακή μετάβαση, επανατοποθέτηση των μεγάλων δυνάμεων, προεδρική αλλαγή τις ΗΠΑ, Πόλεμος στην Ουκρανία), αλλά και έντονη κινητικότητα στις εξωτερικές ενεργειακές σχέσεις, με κλιμακούμενη επιθετικότητα της Τουρκίας έναντι της Ελλάδας και πύκνωση της ευρωπαϊκής και αμερικανικής παρέμβασης, όχι όμως προς την επιθυμητή κατεύθυνση της υποστήριξης των ελληνικών θέσεων. Διαθέτει μια έξυπνη εξωτερική ενεργειακή στρατηγική η Ελλάδα στο διαμορφούμενο περιβάλλον, πέραν της συνήθους ρητορικής;
Πριν από ένα χρόνο, οι δηλώσεις του Ελληνα υπουργού Εξωτερικών Ν. Δένδια από τη Σαουδική Αραβία σηματοδότησαν ουσιαστικά την εγκατάλειψη της ελληνικής πολιτικής έρευνας και εξόρυξης υδρογονανθράκων, στην οποία διαδοχικές κυβερνήσεις είχαν επενδύσει την τελευταία δεκαετία. Οι δηλώσεις Δένδια συνιστούσαν τότε απότομη αναδίπλωση της κυβέρνησης και επανέφεραν το ζήτημα τι μέλλει γενέσθαι με τις διεθνείς συμβάσεις της Ελλάδας για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων και κυρίως με τον σχεδιαζόμενο αγωγό φυσικού αερίου EastMed, που σχεδιάστηκε να μεταφέρει τα όποια κοιτάσματα της Λεβαντίνης στην ηπειρωτική Ευρώπη διά της Κύπρου και της Ελλάδας. Μόλις έναν χρόνο πριν, είχε υπογραφεί με τυμπανοκρουσίες διακρατική συμφωνία για τον EastMed από τους υπουργούς Ενέργειας Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ. Έκτοτε έχουν μεσολαβήσει πολλά: το έγγραφο του αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών που χαρακτήρισε τον αγωγό «πεδίο έντασης στην Ανατολική Μεσόγειο» και οι πρόσφατες δηλώσεις της βοηθού υπουργού εξωτερικών Βικτώρια Νούλαντ που επιβεβαίωσε την άρση της στήριξης των ΗΠΑ σε έργα υδρογονανθράκων και στον αγωγό East Med. Προ ολίγων ημερών, ο Πρωθυπουργός ανακοίνωσε «επανέναρξη και επιτάχυνση» των διαδικασιών για έρευνα και εξόρυξη υδρογονανθράκων, ενώ κυβερνητικά στελέχη παρείχαν στήριξη στο πρότζεκτ του East Med.
Κάθε προσπάθεια στο πεδίο της ενεργειακής εξωτερικής πολιτικής και των εξωτερικών ενεργειακών σχέσεων χρειάζεται σχέδιο και διορατικότητα. Η διαρκής αναδίπλωση και οι δολιχοδρομίες ακυρώνουν οποιαδήποτε προσπάθεια και καταδεικνύουν έλλειψη στρατηγικής. Όσοι παρακολουθούμε τις διεθνείς και ευρωπαϊκές εξελίξεις γύρω από τα ενεργειακά αλλά και τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο, είμαστε τουλάχιστον σκεπτικοί ως προς τον βαθμό προετοιμασίας και τη στρατηγική της χώρας μας τα τελευταία χρόνια. Διαπιστώνουμε μία αδυναμία διορατικότητας όσον αφορά ενδεχόμενες δυσμενείς εξελίξεις και, ταυτόχρονα, μια αδυναμία κεφαλαιοποίησης των ευνοϊκών συγκυριών και στα τρία πεδία διπλωματικών εξελίξεων: ευρωπαϊκό, περιφερειακό, αμερικανικό.
Συμπερασματικά:
Απαιτείται πιο στιβαρή ενεργειακή παρουσία της Ελλάδας, με πρωτοβουλία κινήσεων αντί της μετάθεσης ευθυνών και της αυτοθυματοποίησης, και στα τρία ανωτέρω πεδία: ευρωπαϊκό, περιφερειακό, ευρω-ατλαντικό. Απαιτείται επίσης επάνοδος σε μια ενεργητική και προορατική ενεργειακή και εξωτερική πολιτική στη «λογική της λύσης», αντί της αποσπασματικής - πυροσβεστικής απόπειρας αντιμετώπισης των θεμάτων οσάκις ανακύπτουν ή της μετάθεσης ευθυνών. Πάνω από όλα χρειάζεται αποσαφήνιση της στρατηγικής μας και διορατικότητα με σταθερούς άξονες ως προς τους μακροχρόνιους στόχους μας στο πλαίσιο μίας νέας προοδευτικής ενεργειακής πολιτικής με ορίζοντα 30ετίας, με συναινέσεις και με την κοινωνία στο επίκεντρο.
* Ο κ. Νικόλαος Φαραντούρης είναι Καθηγητής Ευρωπαϊκού Δικαίου και Δικαίου της Ενέργειας, Κάτοχος της Ευρωπαϊκής Έδρας Jean Monnet και Διευθυντής Μεταπτυχιακού προγράμματος MSc in Energy, Strategy, Law & Economics στο Τμήμα Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς. Είναι σύμβουλος του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης και προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. To άρθρο βασίζεται σε κείμενο μελέτης του Ινστιτούτου Eteron για την Έρευνα και την Κοινωνική Αλλαγή.
www.worldenergynews.gr
