Ελάχιστοι φαντάζονταν πριν δύο μόλις χρόνια, τις τεράστιες οικονομικές και γεωπολιτικές ανακατατάξεις που θα προκαλούσε η ενεργειακή κρίση που πυροδοτήθηκε από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Η για δεκαετίες χαλαρότητα και νιρβάνα της ψευδαίσθησης ότι διαρκώς η Ε.Ε. και κυρίως η Γερμανία θα μπορούν να στηρίζονται στο φθηνό ρωσικό αέριο, έγιναν συντρίμμια μέσα σε λίγους μήνες. Η ενεργειακή κρίση είχε αρχίσει να διαμορφώνεται πολύ πριν την 24.02.2022, όταν ήδη από το καλοκαίρι του 2021, οι «βλάβες» των αγωγών οι οποίοι μετέφεραν ρωσικό φυσικό αέριο προς την ΕΕ, πλήθαιναν, ενώ οι υπό ρωσική διαχείριση ευρωπαϊκές υπόγειες αποθήκες φυσικού αερίου παρουσίαζαν ιστορικά χαμηλά, χωρίς κανένας να χτυπά συναγερμό. Έτσι στις αρχές του 2022, ενώ οι τιμές ενέργειας στις ΗΠΑ έφταναν τα $60/MWh, στην Ευρώπη άγγιζαν τα $450/MWh!
Το γεγονός της ακατανόητης μείωσης της εγχώριας παραγωγής της ΕΕ, (που ενώ το διάστημα 1980 – 2021, η παγκόσμια παραγωγή φυσικού αερίου είχε συνεχή αύξηση, από 1.428 bcm στα 4.037 bcm, αντίθετα η ευρωπαϊκή, είχε συνεχή και μεγάλη μείωση από 149 bcm, στα μόλις 42 bcm) σε συνδυασμό με τις κυρώσεις στη Ρωσία, αλλά και την παραδοχή ότι πράσινη μετάβαση δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το μεταβατικό της καύσιμο, δηλ. το φυσικό αέριο, κάνουν την Ευρώπη, να συνειδητοποιεί ότι η εγχώρια παραγωγή πρέπει να επανεκκινήσει, ταυτόχρονα με την επιτάχυνση εγκατάστασης ΑΠΕ και μπαταριών, με τη μείωση κατανάλωσης και μέτρα προς αυτήν την κατεύθυνση, όπως την εγκατάσταση αντλιών θερμότητας κι την ενίσχυση των προγραμμάτων εξοικονόμησης.
Αν και στα πράσινα η ΕΕ ήταν πρωτοπόρα, με ποσοστό παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταϊκά στο 6%, πολύ πιο πάνω από το παγκόσμιο μέσο όρο (περίπου 4%) και με την Ελλάδα να είναι μια από τις καλύτερες στην παγκόσμια κατάταξη (με 9%), χρειάζεται ακόμη μεγαλύτερη επιτάχυνση των διαδικασιών. Περήφανα μπορούμε να δηλώσουμε ότι η Ελλάδα το 2014 - 2015 εκτοξεύτηκε στην 2η καλύτερη ευρωπαϊκή θέση παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταϊκά και στην 8η καλύτερη θέση από αιολικά.
Γερμανία και Ελλάδα, βρίσκονται στην 6η καλύτερη θέση παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ, από φωτοβολταϊκά κι αιολικά μαζί. Το βασικότερο όλων αυτών των διαδικασιών, πέρα από την φθηνή ενέργεια και την απεξάρτηση από τρίτους, είναι η ενίσχυση της ενεργειακής Δημοκρατίας. Ακολουθώντας πχ το παράδειγμα των Γερμανών, όπου το 31,5% των ΑΠΕ ανήκει σε μεμονωμένους ιδιώτες και το 10,5% σε αγρότες. Όσον αφορά στον τομέα της Εξοικονόμησης Ενέργειας, (που από το 2014, με πρωτοβουλία της -τότε- Ελληνικής προεδρίας της Ε.Ε., μερικοί υπουργοί Ενέργειας και Περιβάλλοντος, με κοινή επιστολή μας προς την Επιτροπή, απαιτήσαμε η Εξοικονόμηση Ενέργειας να αποτελέσει δεσμευτικό ευρωπαϊκό στόχο), η Ελλάδα αξιολογήθηκε για το Πρόγραμμα «Εξοικονομώ Κατ’ Οίκον (2011 - 2014)», στη 2η καλύτερη θέση, αμέσως μετά την Ισπανία.
Στην Ελλάδα αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο η εξοικονόμηση ενέργειας μπορεί να δημιουργήσει σημαντική άνοδο στο ΑΕΠ της κάθε χώρας (στην Ελλάδα εκτιμάται έως και €1,7δισ./έτος), πολλές νέες θέσεις εργασίας αλλά και μείωση της Ενεργειακής Φτώχειας, που στην Ελλάδα φθάνει στο 22% του πληθυσμού.
Η συμβολή του ηλιακού θερμοσίφωνα
Ένας απλός τρόπος μείωσης κατανάλωσης κατά 27% του οικιακού ρεύματος, είναι η εγκατάσταση του ηλιακού θερμοσίφωνα, που μπορεί να αποτελέσει μια κορυφαία εθνική αλλά και πανευρωπαϊκή δράση για μείωση της εξάρτησης από τρίτες χώρες. To 80% των ενεργειακών αναγκών ενός νοικοκυριού είναι θέρμανση – ψύξη. Τα υψηλότερα ποσοστά ευρωπαϊκών εγκαταστάσεων θερμοσιφώνων, συναντώνται στη Γερμανία (27%), στην Ελλάδα (15%) και στην Πολωνία (14%).
Με κόστος μόλις 1.000 ευρώ, μια τετραμελής οικογένεια, εξοικονομεί το 27% του οικιακού ρεύματος και εξοικονομεί την ίδια ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα (1.700kg/έτος), όση περίπου ένα ηλεκτρικό αυτοκίνητο, το οποίο κοστίζει >25.000ευρώ. Πρόκειται για τη φθηνότερη εναλλακτική λύση μείωσης της κατανάλωσης οικιακού ρεύματος και χρήσης οικιακού ζεστού νερού, και μάλιστα με εγχώρια ελληνική παραγωγή, αφού ανάμεσα στις 20 παγκόσμια καλύτερες εταιρείες παραγωγής θερμοσιφώνων, οι 3 είναι ελληνικές, με εξαγωγές που αγγίζουν το 60%!
Η χαρτογράφηση του σπουδαίου ρόλου που μπορεί να παίξει η Ελλάδα στο ενεργειακό γίγνεσθαι της Ανατολικής Μεσογείου και ολόκληρης της ΕΕ, εκτός από τα πράσινα, φαίνεται από το σύνολο των ενεργειακών έργων φυσικού αερίου και ηλεκτρισμού που από το 2013 έχουν ενταχθεί στα χρηματοδοτούμενα ευρωπαϊκά προγράμματα PCIs. Οι αγωγοί TAP, EastMed, IGB, IGI, οι υποδομές FSRU Αλεξανδρούπολης και η κατά 70% αναβάθμιση της Ρεβυθούσας, η υπόγεια αποθήκη φυσικού αερίου στην Καβάλα, ο αγωγός φυσικού αερίου με Βόρεια Μακεδονία, η πρόταση για σύλληψη και αποθήκευση άνθρακα στον Πρίνο, οι ηλεκτρικές διασυνδέσεις Euro-Asia Interconnector (Ισραήλ – Κύπρος – Αττική), το νέο καλώδιο με Αίγυπτο, αποτελούν κορυφαία έργα πανευρωπαϊκού ενδιαφέροντος.
Οι προοπτικές των υδρογονανθράκων
Πέρα από τους αγωγούς και τα καλώδια, δηλ., εκτός από κόμβος διαμετακόμισης και μεταφοράς ενέργειας, η Ελλάδα μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στο ενεργειακό παζλ της Ευρώπης και όσον αφορά στους υδρογονάνθρακες και την παραγωγή φυσικού αερίου. Μετά την ψήφιση του νόμου 4001/2011, η Ελλάδα, προχώρησε σε διεθνή διαγωνισμό για γεωφυσικές – σεισμικές έρευνες, στο Ιόνιο και νότια της Κρήτης (με βάση τα εξωτερικά όρια της ελληνικής ΑΟΖ). Στη θαλάσσια περιοχή που έχει ερευνηθεί (Ιόνιο, νότια Κρήτη) εντοπίζονται πάνω από 30 υποψήφιοι «στόχοι», που σύμφωνα με την ΕΔΕΥ «θα μπορούσαν να φιλοξενούν αποθέματα της τάξης των 2.000 bcm, αξίας 250 δισ. ευρώ». Καθώς η Ελλάδα καταναλώνει κάθε έτος 5-6 δισ.κυβ.μέτρα, τα ελληνικά δυνητικά κοιτάσματα όχι μόνο αρκούν για την αυτάρκεια της χώρας, αλλά μπορούν να τροφοδοτήσουν και την υπόλοιπη Ευρώπη.
Οι ευκαιρίες και οι προοπτικές που διανοίγονται για τη χώρα, από τη βέβαιη ύπαρξη σημαντικών ελληνικών κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, μπορούν να δημιουργήσουν σημαντικά δημόσια έσοδα, με τη νομοθέτηση το 2013, της δημιουργίας του Εθνικού Λογαριασμού Κοινωνικής Αλληλεγγύης Γενεών (Ν. 4162/2013), σύμφωνα με τον οποίο το σύνολο των εσόδων από υδρογονάνθρακες δεν μπορεί να διατεθεί σε καταναλωτικές δαπάνες, αλλά προορίζεται για στήριξη του εθνικού ασφαλιστικού συστήματος, των ερευνητικών προγραμμάτων από ελληνικά ερευνητικά ιδρύματα ή ΑΕΙ, καθώς και σε δράσεις πράσινης ανάπτυξης στις περιφέρειες, όπου εντοπίζονται κοιτάσματα.
Σήμερα, αντιμετωπίζουμε μια νέα μεγάλη πρόκληση. Με δεδομένο ότι ήδη από το 2014 η Ελλάδα ήταν (και συνεχίζει να είναι), μια από τις καλύτερες χώρες σε θέματα εγκατεστημένης ισχύος φωτοβολταικών κι αιολικών, αλλά και πρωτοπορίας σε ζητήματα εξοικονόμησης ενέργειας, το μεγάλο ζητούμενο είναι όχι μόνο πως θα τρέξουμε ακόμη πιο γρήγορα, αλλά επιπλέον, πως θα διαμορφώσουμε μια νέα εθνική στρατηγική παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών Πράσινης Μετάβασης, με στόχο τη μεγιστοποίηση της εθνικής προστιθέμενης αξίας. Με άλλα λόγια, πως θα ανοίξουμε ένα νέο δρόμο Made in Greece, προκειμένου η πορεία προς την πράσινη μετάβαση να γίνει με όσο το δυνατό περισσότερα προϊόντα και υπηρεσίες που παράγονται στην Ελλάδα.
Ουσιαστικό ζητούμενο είναι, η ευρύτερη προοπτική του εγχειρήματος, που είναι η δημιουργία ενός νέου βιομηχανικού cluster, το οποίο να αξιοποιεί το σύνολο των προοπτικών της πράσινης μετάβασης, όπως έρευνες υδρογονανθράκων, εγκατάσταση υπεράκτιων αιολικών, κατασκευή αγωγών, ναυπηγοεπισκευαστικές δραστηριότητες, βιομηχανία μετάλλου, υποθαλάσσια ηλεκτρική διασύνδεση χωρών, εξοικονόμηση ενέργειας, με ταυτόχρονη δημιουργία χιλιάδων νέων καλοπληρωμένων θέσεων εργασίας σε τεχνικό, οικονομικό και τεχνολογικό επίπεδο.
Η προώθηση των ερευνών υδρογονανθράκων με τις αναγκαίες υποδομές (εξέδρες άντλησης, λιμενικές υποδομές, εργασίες συντήρησης και αναβάθμισης, κ.α.), η σχεδιαζόμενη εγκατάσταση θαλάσσιων αιολικών πάρκων, καθώς και η κατασκευή των αγωγών φυσικού αερίου (IGB, EASTMED, κ.α.), όπως και τα υποθαλάσσια καλώδια σύνδεσης της Ελλάδας με π.χ. Ισραήλ, Αίγυπτο, μπορούν να βασιστούν στην εξαιρετική υποδομή και τεχνογνωσία της Ελλάδας σε θέματα ναυπηγείων (πχ. Σκαραμαγκάς, Ελευσίνα, Νεώριο), καθώς και στην παγκόσμιου επιπέδου Βιομηχανία Μετάλλου της χώρας σε σωλήνες φυσικού αερίου και υδρογόνου, καθώς και καλωδίων.
Ταυτόχρονα, να προωθήσουμε μια εθνική στρατηγική διαμόρφωσης προϋποθέσεων για ανάδειξη ελληνικών επιχειρήσεων σε ευρωπαίους πρωταθλητές, σε τομείς όπου ήδη η ελληνική επιχειρηματικότητα έχει καταγράψει σημαντικά επιτεύγματα: βιομηχανικές μπαταρίες, συστήματα προστασίας από μεταβολές τάσεων, ηλιακοί θερμοσίφωνες, έξυπνοι μετρητές, βιομηχανία αλουμινίου, κλάδοι υλικών θερμομόνωσης, αποτελούν ενδεικτικούς τομείς αυτού του εθνικού cluster που πρέπει να διαμορφώσουμε.
Η γεωπολιτική σπουδαιότητα των φυσικών μας πόρων είναι προφανής. Η Ελλάδα αποκτά σπουδαιότητα, και στην Ενεργειακή Ασφάλεια και τροφοδοσία ολόκληρης της Ευρώπης, στοχεύοντας να είναι στο επίκεντρο των ενεργειακών εξελίξεων, βοηθώντας στην απεξάρτηση από τρίτες χώρες και στην αυτάρκεια της ΕΕ, και με την ταυτόχρονη ανάδειξη της, ως ένα από τα σημαντικά σημεία γηγενούς ευρωπαϊκής παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών πράσινης μετάβασης κι ενίσχυσης της στρατηγικής αυτονομίας και της ενεργειακής ασφάλειας.
*O Γιάννης Μανιάτης είναι πρ. υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιώς
www.worldenergynews.gr
