Η Ουκρανία αν και έχει τη δυνατότητα να εισάγει περίπου 60 εκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ημερησίως από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Μολδαβία, ο εφοδιασμός δεν μπορεί να θεωρηθεί σίγουρος και σταθερός
Το πρωί της 26ης Αυγούστου 2024, η Ρωσία εκτόξευσε περισσότερους από 200 πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη σε μια από τις μεγαλύτερες αεροπορικές επιθέσεις της εναντίον της Ουκρανία και οι κύριοι στόχοι ήταν οι ενεργειακές υποδομές της χώρας.
Άμεση συνέπεια αυτής της επίθεσης, ήταν ότι περίπου 8 εκατομμύρια νοικοκυριά έχασαν ξαφνικά το ρεύμα τους, με την πρωτεύουσα, το Κίεβο, να βιώνει το πρώτο απρογραμμάτιστο μπλακ άουτ από τον Νοέμβριο του 2022.
Η αεράμυνα της Ουκρανίας παρείχε μεν κάποια προστασία, αλλά το μέγεθος της επίθεσης και η επακόλουθη διαταραχή στο δίκτυο ανέδειξαν για άλλη μια φορά τη ζωτική στρατηγική σημασία του ενεργειακού τομέα της Ουκρανίας, καθώς και τους διαρκώς υφιστάμενους
κινδύνους για την αυτάρκεια της χώρας.
Το ενεργειακό σύστημα της Ουκρανίας έχει τεθεί τακτικά στο στόχαστρο της πολλές φορές από το 2022, με τις επιθέσεις να εντείνονται από την άνοιξη του 2024 και μετά.
Η στοχοποίηση των ενεργειακών υποδομών είχε εκτεταμένες συνέπειες για την παροχή ενέργειας στα ουκρανικά νοικοκυριά και σε άλλους καταναλωτές.
Κατά τη διάρκεια της περιόδου 2022-23, περίπου το 50% του δυναμικού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Ουκρανίας είτε καταλήφθηκε από τις ρωσικές δυνάμεις, είτε καταστράφηκε είτε υπέστη ζημιές, ενώ περίπου οι μισοί από τους μεγάλους υποσταθμούς του δικτύου υπέστησαν ζημιές από πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη.
Η κατάληψη του πυρηνικού σταθμού ηλεκτροπαραγωγής της Ζαπορίζια, από μόνη της, μείωσε τη διαθέσιμη ουκρανική ικανότητα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας κατά 6 GW.
Στο κύμα επιθέσεων μεταξύ Μαρτίου και Μαΐου 2024, η Ουκρανία έχασε άλλα 9 GW παραγωγικής ικανότητας- πρόκειται κυρίως για θερμικά και υδροηλεκτρικά στοιχεία, αν και κάποιες μικρότερες φωτοβολταϊκές μονάδες δέχθηκαν επίσης επιθέσεις, όπως και πολυάριθμοι υποσταθμοί.
Έτσι, η Ουκρανία διέθετε μόνο το 1/3 περίπου της προπολεμικής δυναμικότητάς της, ακόμη και πριν από τον πιο πρόσφατο γύρο των καλοκαιρινών επιθέσεων.
Η υποδομή τηλεθέρμανσης και φυσικού αερίου της Ουκρανίας αποτέλεσε επίσης στόχο. Από το 2022, 18 μεγάλες μονάδες παραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας (ΣΗΘ) έχουν υποστεί ζημιές ή έχουν καταστραφεί εντελώς, μαζί με περισσότερα από 800 λεβητοστάσια.
Ορισμένες υποδομές υπέργειας αποθήκευσης φυσικού αερίου έχουν υποστεί ζημιές, αν και τα υπόγεια αποθέματα παραμένουν ανεπηρέαστα.
Η Ουκρανία αντιμετώπισε σημαντικό έλλειμμα στην ηλεκτρική της ενέργεια τους καλοκαιρινούς μήνες του 2024, όταν η παραγωγική της ικανότητα έπεσε κατά 2,3 GW κάτω από την αιχμή της ζήτησης των 12 GW, παρά τις εισαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας από τους δυτικούς γείτονές της.
Σκληρός ο επερχόμενος χειμώνας
Το έλλειμμα διαχειρίστηκε ο κρατικός διαχειριστής του συστήματος μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας της Ουκρανίας, Ukrenergo, μέσω κυλιόμενων περικοπών στην παροχή, περιορίζοντας την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας στις περιοχές που επλήγησαν περισσότερο σε λίγες ώρες την ημέρα.
Ενώ οι Ουκρανοί έχουν επιδείξει τεράστια εφευρετικότητα και ανθεκτικότητα, και η υποστήριξη από τους εταίρους της Ουκρανίας, συμπεριλαμβανομένων του εξοπλισμού και των ανταλλακτικών, έχει συμβάλει καθοριστικά στη διατήρηση ενός λειτουργικού συστήματος, το ενδεχόμενο μιας ακόμη βαθύτερης έλλειψης ενεργειακού εφοδιασμού κατά τους επερχόμενους κρύους χειμερινούς μήνες ενέχει βαθύτατους κινδύνους.
Η τελευταία έκθεση του ΙΕΑ περιγράφει τις επείγουσες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο ενεργειακός τομέας της Ουκρανίας και περιγράφει απτές δράσεις που μπορούν να αναληφθούν από την Ουκρανία και τους εταίρους της για την αντιμετώπιση των άμεσων τρωτών σημείων της ενεργειακής της ασφάλειας ενόψει του χειμώνα, ενισχύοντας παράλληλα τη μακροπρόθεσμη ανθεκτικότητα.
Από το 2022, η ρωσική στόχευση των υποδομών ηλεκτρικής ενέργειας της Ουκρανίας αποσκοπεί στην αποσταθεροποίηση του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας, θέτοντας εκτός λειτουργίας μεγάλες μονάδες παραγωγής με καύση άνθρακα και φυσικού αερίου και βασικά τμήματα του δικτύου μεταφοράς.
Πριν από την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας το 2022, η πυρηνική ενέργεια παρήγαγε το ήμισυ της ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας, ακολουθούμενη από τις μονάδες άνθρακα σε ποσοστό 23% και τις μονάδες φυσικού αερίου σε ποσοστό 9%.
Στα τέλη Μαΐου του 20242, περίπου το 70% της θερμικής παραγωγικής ικανότητας της Ουκρανίας ήταν είτε κατεχόμενο είτε κατεστραμμένο, ενώ ο πυρηνικός σταθμός της Ζαπορίζια (του οποίου η ισχύς των 6 GW παρήγαγε περίπου το 1/4 της παροχής ηλεκτρικής ενέργειας της
Ουκρανίας πριν από το 2022) παρέμενε υπό ρωσικό έλεγχο.
Επιπλέον, περίπου οι μισοί από τους υποσταθμούς πολύ υψηλής τάσης της Ukrenergo είχαν υποστεί ζημιές, καθώς και πολλοί υποσταθμοί διανομής, οδηγώντας σε διαλείπουσα μη διαθεσιμότητα τμημάτων του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας παρά τις συνεχιζόμενες επισκευές.
Οι πρόσφατες επιθέσεις αποκάλυψαν τους κινδύνους για τον εφοδιασμό από τους άλλους πυρηνικούς σταθμούς της Ουκρανίας, καθώς οι ζημιές σε κοντινούς υποσταθμούς μπορούν να εμποδίσουν τους σταθμούς αυτούς να τροφοδοτήσουν το δίκτυο ή να θέσουν σε κίνδυνο την εφεδρική τροφοδοσία που διατηρεί τους αντιδραστήρες ασφαλείς.
Ο κλάδος της ηλεκτρικής ενέργειας είναι το τμήμα του ενεργειακού τομέα που έχει υποστεί τις μεγαλύτερες ζημιές μετά τη ρωσική εισβολή το 2022, οι οποίες εκτιμήθηκαν τον Ιούνιο ότι ξεπέρασαν τα 11,4 δισεκατομμύρια δολάρια, με τα 3/4 των απωλειών να αφορούν τις εγκαταστάσεις παραγωγής και το υπόλοιπο τα δίκτυα.
Η πλήρης αποκατάσταση όλων των χαμένων παραγωγικών δυνατοτήτων με όμοιο τρόπο δεν ευθυγραμμίζεται με το όραμα της Ουκρανίας για το μέλλον, αλλά οι πρώτες εκτιμήσεις για το κόστος της αποκατάστασης ανέρχεται περίπου στα 30 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ.
Κομβική η διασύνδεση με τα ευρωπαϊκά δίκτυα
Η διασύνδεση με το κύριο ευρωπαϊκό σύστημα συνέβαλε καθοριστικά στην ασφάλεια της ηλεκτρικής ενέργειας στην Ουκρανία, με το όριο του διασυνοριακού εμπορίου να αυξάνεται σε 1,7 GW τον Νοέμβριο του 2023.
Πριν από την εισβολή του 2022, το σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας της Ουκρανίας ήταν διασυνδεδεμένο με τα δίκτυα της Ρωσίας και της Λευκορωσίας.
Από το 2017 υπήρχαν σχέδια συγχρονισμού με το σύστημα της ηπειρωτικής Ευρώπης το 2023.
Την ημέρα της εισβολής, η Ουκρανία είχε μόλις αποσυνδεθεί από το ρωσικό και το λευκορωσικό σύστημα, εκτελώντας μια προγραμματισμένη δοκιμή λειτουργίας «απομονωμένης λειτουργίας».
Αμέσως μετά την εισβολή, η Ουκρανία (μαζί με τη Μολδαβία) ζήτησε επείγοντα συγχρονισμό, ο οποίος επιτεύχθηκε σε χρόνο ρεκόρ.
Για την τηλεθέρμανση
Το εκτεταμένο δίκτυο τηλεθέρμανσης της Ουκρανίας, το οποίο παρέχει το μεγαλύτερο μέρος του ζεστού νερού και της θέρμανσης χώρων στις μεγάλες πόλεις, έχει επανειλημμένα στοχοποιηθεί από τις ρωσικές δυνάμεις μετά την εισβολή του 2022.
Το 2022, περισσότερα από το 1/3 των ουκρανικών νοικοκυριών ήταν συνδεδεμένα με το δίκτυο τηλεθέρμανσης, σύμφωνα με την Κρατική Στατιστική Υπηρεσία.
Το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής θερμότητας (περίπου 70%) τροφοδοτείται με φυσικό αέριο, ενώ περίπου το 1/3 της παροχής θερμότητας στην Ουκρανία παράγεται από μονάδες συμπαραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας (ΣΗΘ), ενώ το υπόλοιπο προέρχεται από συμβατικές μονάδες θερμότητας και άλλες πηγές.
Από τον Φεβρουάριο του 2022 έως τον Μάιο του 2024, συνολικά 18 μεγάλης κλίμακας μονάδες συμπαραγωγής θερμότητας και ηλεκτρισμού καταστράφηκαν ή υπέστησαν ζημιές, καθώς και 815 λεβητοστάσια, 152 σημεία κεντρικής θέρμανσης και 354 χιλιόμετρα σωληνώσεων τηλεθέρμανσης, σύμφωνα με τη Σχολή Οικονομικών Επιστημών του Κιέβου.
Οι άμεσες ζημίες που προέκυψαν από τις επιθέσεις αυτές (εξαιρουμένων των κοινωνικών και οικονομικών δαπανών) εκτιμώνται σε 2,4 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, με περισσότερες από τις μισές να οφείλονται σε επιθέσεις σε σταθμούς ΣΗΘ6.
Όπως και με τις επιθέσεις στις υποδομές ηλεκτρικής ενέργειας, οι ζημίες στην παροχή θερμότητας προκαλούν μεγάλη αναστάτωση στον πληθυσμό.
Η Ουκρανία γλίτωσε από καταστροφικές απώλειες στην παροχή θερμότητας κατά τους χειμώνες 2022-23 και 2023-24, όταν οι επιθέσεις ήταν πιο περιορισμένες και οι χειμώνες σχετικά ήπιοι.
Με την κλιμάκωση των επιθέσεων κατά των ενεργειακών υποδομών της Ουκρανίας φέτος, οι κίνδυνοι είναι σημαντικά υψηλότεροι αυτόν τον χειμώνα.
Οι θερμοκρασίες μπορεί να πέσουν αρκετά κάτω από τους -10 °C μεταξύ Δεκεμβρίου και Μαρτίου, δημιουργώντας σοβαρό ανθρωπιστικό κίνδυνο εάν δεν υπάρχει θέρμανση.
Κρατικές επιδοτήσεις
Τα επιδοτούμενα οικιακά τιμολόγια θέρμανσης έχουν οδηγήσει σε σημαντικές δημοσιονομικές πιέσεις και σε συσσώρευση χρέους.
Οι μεγάλες επιδοτήσεις προς τους παραγωγούς τηλεθέρμανσης είχαν προηγουμένως μειωθεί χάρη στις μεταρρυθμίσεις των τιμών μεταξύ 2014 και 2016 (οι οποίες οδήγησαν σε πενταπλασιασμό των οικιακών τιμολογίων).
Μέχρι το 2021, καταργήθηκε σταδιακά η υποχρέωση παροχής δημόσιας υπηρεσίας (ΥΔΥ) που απαιτεί από τη Naftogaz, την εθνική εταιρεία πετρελαίου και φυσικού αερίου της Ουκρανίας, να προμηθεύει με έκπτωση αέριο στις εταιρείες τηλεθέρμανσης.
Επαναφέρθηκε λίγο μετά την εισβολή του 2022, καθορίζοντας τις τιμές του φυσικού αερίου για τους οικιακούς παραγωγούς θερμότητας σε λιγότερο από το μισό της τιμής της αγοράς, και έχει παραταθεί τουλάχιστον έως τις 30 Απριλίου 2025.
Μειωμένη η ζήτηση αερίου
Την εισβολή της Ρωσίας το 2022 ακολούθησε μείωση κατά 1/3 της ζήτησης φυσικού αερίου στην Ουκρανία: η κατανάλωση το 2022 έπεσε κάτω από τα 20 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm), το χαμηλότερο επίπεδο από την ανεξαρτησία της το 1991.
Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη μείωση της ζήτησης από τις εταιρείες τηλεθέρμανσης, τη βιομηχανία και τα νοικοκυριά.
Η ζήτηση φυσικού αερίου της Ουκρανίας αυξήθηκε κατά 2,5% (ή 0,5 δισ. κυβικά μέτρα) το 2023, με την αύξηση να οφείλεται κυρίως στη μερική ανάκαμψη της βιομηχανικής και εμπορικής δραστηριότητας.
Οι πρώτες ενδείξεις δείχνουν ότι η ζήτηση φυσικού αερίου το 2024 θα είναι παρόμοια με το 2023, με τη χρήση φυσικού αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή να περιορίζεται στις ώρες αιχμής.
Η παραγωγή φυσικού αερίου της Ουκρανίας ήταν πιο ανθεκτική από τη ζήτησή της, αλλά εξακολουθεί να μειώνεται κατά 6% το 2022 σε 18,5 δισ. κυβικά μέτρα - το χαμηλότερο επίπεδο από το 1999.
Η παραγωγή αυξήθηκε ελαφρώς το 2023 και υπάρχουν κάποιες δειλές ενδείξεις για υψηλότερη παραγωγή το 2024: Οι αριθμοί παραγωγής για τους πρώτους επτά μήνες του 2024 για τη Naftogaz, τον μεγαλύτερο παραγωγό της Ουκρανίας, αυξήθηκαν κατά 7% σε ετήσια βάση, υποστηριζόμενοι από μια συντονισμένη προσπάθεια για την ανάπτυξη νέων πηγών και την αύξηση των ποσοστών παραγωγικότητας στις παλιές πηγές.
Η εταιρεία στοχεύει σε παραγωγή 15 δισ. κ.μ. φυσικού αερίου το 2024, από 14 δισ. κ.μ. το 2023.
Η απότομη μείωση της ζήτησης φυσικού αερίου έχει φέρει την Ουκρανία κοντά στην αυτάρκεια σε φυσικό αέριο και η ανάγκη για εισαγωγές έχει μειωθεί σημαντικά.
Παρόμοιο πρότυπο μειωμένης ζήτησης εισαγωγών είναι ορατό στον τομέα του άνθρακα της Ουκρανίας.
Σύμφωνα με τη Naftogaz, η Ουκρανία δεν εισήγαγε φυσικό αέριο κατά τη διάρκεια της περιόδου θέρμανσης 2023-24, με το σύνολο της ζήτησης να καλύπτεται μέσω της εγχώριας παραγωγής.
Η Naftogaz αναμένει ότι η Ουκρανία δεν θα χρειαστεί εισαγωγές φυσικού αερίου κατά τη διάρκεια του χειμώνα 2024-25.
Η Ουκρανία έχει τη δυνατότητα να εισάγει περίπου 60 εκατομμύρια κυβικά μέτρα (mcm) φυσικού αερίου ημερησίως από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Μολδαβία- ωστόσο, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι όλη αυτή η ικανότητα είναι σταθερή σε μακροπρόθεσμη βάση (δηλαδή για διάστημα μεγαλύτερο του ενός τριμήνου), γεγονός που μπορεί να δημιουργήσει κινδύνους ως προς την ασφάλεια του εφοδιασμού.
Ο όγκος διαμετακόμισης ρωσικού φυσικού αερίου μέσω Ουκρανίας συνέχισε να μειώνεται το 2023. Οι ρωσικές ροές διαμετακόμισης μειώθηκαν κατά 65% από περισσότερα από 40 δισ. κυβικά μέτρα το 2021 σε λιγότερα από 15 δισ. κυβικά μέτρα το 2023.
Για τις συμφωνίες με τη Gazprom
Οι συμφωνίες διαμετακόμισης και διασύνδεσης μεταξύ της Ουκρανίας και της Gazprom λήγουν στο τέλος του 2024.
Ο TSO φυσικού αερίου της Ουκρανίας έχει δηλώσει ρητά ότι δεν θα ανανεώσει τη συμφωνία διασύνδεσης, αν και δεν θα εμπόδιζε τις άμεσες συζητήσεις άλλων μερών. Δεν αποκλείεται να βρεθεί ακόμη κάποιου είδους συνεχιζόμενη συμφωνία για τις ροές διαμετακόμισης, αλλά η βασική υπόθεση είναι ότι οι ρωσικές ροές διαμετακόμισης μέσω της Ουκρανίας θα διακοπούν από τον Ιανουάριο του 2025.
www.worldenergynews.gr
Άμεση συνέπεια αυτής της επίθεσης, ήταν ότι περίπου 8 εκατομμύρια νοικοκυριά έχασαν ξαφνικά το ρεύμα τους, με την πρωτεύουσα, το Κίεβο, να βιώνει το πρώτο απρογραμμάτιστο μπλακ άουτ από τον Νοέμβριο του 2022.
Η αεράμυνα της Ουκρανίας παρείχε μεν κάποια προστασία, αλλά το μέγεθος της επίθεσης και η επακόλουθη διαταραχή στο δίκτυο ανέδειξαν για άλλη μια φορά τη ζωτική στρατηγική σημασία του ενεργειακού τομέα της Ουκρανίας, καθώς και τους διαρκώς υφιστάμενους
κινδύνους για την αυτάρκεια της χώρας.
Το ενεργειακό σύστημα της Ουκρανίας έχει τεθεί τακτικά στο στόχαστρο της πολλές φορές από το 2022, με τις επιθέσεις να εντείνονται από την άνοιξη του 2024 και μετά.
Η στοχοποίηση των ενεργειακών υποδομών είχε εκτεταμένες συνέπειες για την παροχή ενέργειας στα ουκρανικά νοικοκυριά και σε άλλους καταναλωτές.
Κατά τη διάρκεια της περιόδου 2022-23, περίπου το 50% του δυναμικού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της Ουκρανίας είτε καταλήφθηκε από τις ρωσικές δυνάμεις, είτε καταστράφηκε είτε υπέστη ζημιές, ενώ περίπου οι μισοί από τους μεγάλους υποσταθμούς του δικτύου υπέστησαν ζημιές από πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη.
Η κατάληψη του πυρηνικού σταθμού ηλεκτροπαραγωγής της Ζαπορίζια, από μόνη της, μείωσε τη διαθέσιμη ουκρανική ικανότητα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας κατά 6 GW.
Στο κύμα επιθέσεων μεταξύ Μαρτίου και Μαΐου 2024, η Ουκρανία έχασε άλλα 9 GW παραγωγικής ικανότητας- πρόκειται κυρίως για θερμικά και υδροηλεκτρικά στοιχεία, αν και κάποιες μικρότερες φωτοβολταϊκές μονάδες δέχθηκαν επίσης επιθέσεις, όπως και πολυάριθμοι υποσταθμοί.
Έτσι, η Ουκρανία διέθετε μόνο το 1/3 περίπου της προπολεμικής δυναμικότητάς της, ακόμη και πριν από τον πιο πρόσφατο γύρο των καλοκαιρινών επιθέσεων.
Η υποδομή τηλεθέρμανσης και φυσικού αερίου της Ουκρανίας αποτέλεσε επίσης στόχο. Από το 2022, 18 μεγάλες μονάδες παραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας (ΣΗΘ) έχουν υποστεί ζημιές ή έχουν καταστραφεί εντελώς, μαζί με περισσότερα από 800 λεβητοστάσια.
Ορισμένες υποδομές υπέργειας αποθήκευσης φυσικού αερίου έχουν υποστεί ζημιές, αν και τα υπόγεια αποθέματα παραμένουν ανεπηρέαστα.
Η Ουκρανία αντιμετώπισε σημαντικό έλλειμμα στην ηλεκτρική της ενέργεια τους καλοκαιρινούς μήνες του 2024, όταν η παραγωγική της ικανότητα έπεσε κατά 2,3 GW κάτω από την αιχμή της ζήτησης των 12 GW, παρά τις εισαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας από τους δυτικούς γείτονές της.
Σκληρός ο επερχόμενος χειμώνας
Το έλλειμμα διαχειρίστηκε ο κρατικός διαχειριστής του συστήματος μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας της Ουκρανίας, Ukrenergo, μέσω κυλιόμενων περικοπών στην παροχή, περιορίζοντας την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας στις περιοχές που επλήγησαν περισσότερο σε λίγες ώρες την ημέρα.
Ενώ οι Ουκρανοί έχουν επιδείξει τεράστια εφευρετικότητα και ανθεκτικότητα, και η υποστήριξη από τους εταίρους της Ουκρανίας, συμπεριλαμβανομένων του εξοπλισμού και των ανταλλακτικών, έχει συμβάλει καθοριστικά στη διατήρηση ενός λειτουργικού συστήματος, το ενδεχόμενο μιας ακόμη βαθύτερης έλλειψης ενεργειακού εφοδιασμού κατά τους επερχόμενους κρύους χειμερινούς μήνες ενέχει βαθύτατους κινδύνους.
Η τελευταία έκθεση του ΙΕΑ περιγράφει τις επείγουσες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο ενεργειακός τομέας της Ουκρανίας και περιγράφει απτές δράσεις που μπορούν να αναληφθούν από την Ουκρανία και τους εταίρους της για την αντιμετώπιση των άμεσων τρωτών σημείων της ενεργειακής της ασφάλειας ενόψει του χειμώνα, ενισχύοντας παράλληλα τη μακροπρόθεσμη ανθεκτικότητα.
Από το 2022, η ρωσική στόχευση των υποδομών ηλεκτρικής ενέργειας της Ουκρανίας αποσκοπεί στην αποσταθεροποίηση του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας, θέτοντας εκτός λειτουργίας μεγάλες μονάδες παραγωγής με καύση άνθρακα και φυσικού αερίου και βασικά τμήματα του δικτύου μεταφοράς.
Πριν από την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας το 2022, η πυρηνική ενέργεια παρήγαγε το ήμισυ της ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας, ακολουθούμενη από τις μονάδες άνθρακα σε ποσοστό 23% και τις μονάδες φυσικού αερίου σε ποσοστό 9%.
Στα τέλη Μαΐου του 20242, περίπου το 70% της θερμικής παραγωγικής ικανότητας της Ουκρανίας ήταν είτε κατεχόμενο είτε κατεστραμμένο, ενώ ο πυρηνικός σταθμός της Ζαπορίζια (του οποίου η ισχύς των 6 GW παρήγαγε περίπου το 1/4 της παροχής ηλεκτρικής ενέργειας της
Ουκρανίας πριν από το 2022) παρέμενε υπό ρωσικό έλεγχο.
Επιπλέον, περίπου οι μισοί από τους υποσταθμούς πολύ υψηλής τάσης της Ukrenergo είχαν υποστεί ζημιές, καθώς και πολλοί υποσταθμοί διανομής, οδηγώντας σε διαλείπουσα μη διαθεσιμότητα τμημάτων του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας παρά τις συνεχιζόμενες επισκευές.
Οι πρόσφατες επιθέσεις αποκάλυψαν τους κινδύνους για τον εφοδιασμό από τους άλλους πυρηνικούς σταθμούς της Ουκρανίας, καθώς οι ζημιές σε κοντινούς υποσταθμούς μπορούν να εμποδίσουν τους σταθμούς αυτούς να τροφοδοτήσουν το δίκτυο ή να θέσουν σε κίνδυνο την εφεδρική τροφοδοσία που διατηρεί τους αντιδραστήρες ασφαλείς.
Ο κλάδος της ηλεκτρικής ενέργειας είναι το τμήμα του ενεργειακού τομέα που έχει υποστεί τις μεγαλύτερες ζημιές μετά τη ρωσική εισβολή το 2022, οι οποίες εκτιμήθηκαν τον Ιούνιο ότι ξεπέρασαν τα 11,4 δισεκατομμύρια δολάρια, με τα 3/4 των απωλειών να αφορούν τις εγκαταστάσεις παραγωγής και το υπόλοιπο τα δίκτυα.
Η πλήρης αποκατάσταση όλων των χαμένων παραγωγικών δυνατοτήτων με όμοιο τρόπο δεν ευθυγραμμίζεται με το όραμα της Ουκρανίας για το μέλλον, αλλά οι πρώτες εκτιμήσεις για το κόστος της αποκατάστασης ανέρχεται περίπου στα 30 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ.
Κομβική η διασύνδεση με τα ευρωπαϊκά δίκτυα
Η διασύνδεση με το κύριο ευρωπαϊκό σύστημα συνέβαλε καθοριστικά στην ασφάλεια της ηλεκτρικής ενέργειας στην Ουκρανία, με το όριο του διασυνοριακού εμπορίου να αυξάνεται σε 1,7 GW τον Νοέμβριο του 2023.
Πριν από την εισβολή του 2022, το σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας της Ουκρανίας ήταν διασυνδεδεμένο με τα δίκτυα της Ρωσίας και της Λευκορωσίας.
Από το 2017 υπήρχαν σχέδια συγχρονισμού με το σύστημα της ηπειρωτικής Ευρώπης το 2023.
Την ημέρα της εισβολής, η Ουκρανία είχε μόλις αποσυνδεθεί από το ρωσικό και το λευκορωσικό σύστημα, εκτελώντας μια προγραμματισμένη δοκιμή λειτουργίας «απομονωμένης λειτουργίας».
Αμέσως μετά την εισβολή, η Ουκρανία (μαζί με τη Μολδαβία) ζήτησε επείγοντα συγχρονισμό, ο οποίος επιτεύχθηκε σε χρόνο ρεκόρ.
Για την τηλεθέρμανση
Το εκτεταμένο δίκτυο τηλεθέρμανσης της Ουκρανίας, το οποίο παρέχει το μεγαλύτερο μέρος του ζεστού νερού και της θέρμανσης χώρων στις μεγάλες πόλεις, έχει επανειλημμένα στοχοποιηθεί από τις ρωσικές δυνάμεις μετά την εισβολή του 2022.
Το 2022, περισσότερα από το 1/3 των ουκρανικών νοικοκυριών ήταν συνδεδεμένα με το δίκτυο τηλεθέρμανσης, σύμφωνα με την Κρατική Στατιστική Υπηρεσία.
Το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής θερμότητας (περίπου 70%) τροφοδοτείται με φυσικό αέριο, ενώ περίπου το 1/3 της παροχής θερμότητας στην Ουκρανία παράγεται από μονάδες συμπαραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας (ΣΗΘ), ενώ το υπόλοιπο προέρχεται από συμβατικές μονάδες θερμότητας και άλλες πηγές.
Από τον Φεβρουάριο του 2022 έως τον Μάιο του 2024, συνολικά 18 μεγάλης κλίμακας μονάδες συμπαραγωγής θερμότητας και ηλεκτρισμού καταστράφηκαν ή υπέστησαν ζημιές, καθώς και 815 λεβητοστάσια, 152 σημεία κεντρικής θέρμανσης και 354 χιλιόμετρα σωληνώσεων τηλεθέρμανσης, σύμφωνα με τη Σχολή Οικονομικών Επιστημών του Κιέβου.
Οι άμεσες ζημίες που προέκυψαν από τις επιθέσεις αυτές (εξαιρουμένων των κοινωνικών και οικονομικών δαπανών) εκτιμώνται σε 2,4 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, με περισσότερες από τις μισές να οφείλονται σε επιθέσεις σε σταθμούς ΣΗΘ6.
Όπως και με τις επιθέσεις στις υποδομές ηλεκτρικής ενέργειας, οι ζημίες στην παροχή θερμότητας προκαλούν μεγάλη αναστάτωση στον πληθυσμό.
Η Ουκρανία γλίτωσε από καταστροφικές απώλειες στην παροχή θερμότητας κατά τους χειμώνες 2022-23 και 2023-24, όταν οι επιθέσεις ήταν πιο περιορισμένες και οι χειμώνες σχετικά ήπιοι.
Με την κλιμάκωση των επιθέσεων κατά των ενεργειακών υποδομών της Ουκρανίας φέτος, οι κίνδυνοι είναι σημαντικά υψηλότεροι αυτόν τον χειμώνα.
Οι θερμοκρασίες μπορεί να πέσουν αρκετά κάτω από τους -10 °C μεταξύ Δεκεμβρίου και Μαρτίου, δημιουργώντας σοβαρό ανθρωπιστικό κίνδυνο εάν δεν υπάρχει θέρμανση.
Κρατικές επιδοτήσεις
Τα επιδοτούμενα οικιακά τιμολόγια θέρμανσης έχουν οδηγήσει σε σημαντικές δημοσιονομικές πιέσεις και σε συσσώρευση χρέους.
Οι μεγάλες επιδοτήσεις προς τους παραγωγούς τηλεθέρμανσης είχαν προηγουμένως μειωθεί χάρη στις μεταρρυθμίσεις των τιμών μεταξύ 2014 και 2016 (οι οποίες οδήγησαν σε πενταπλασιασμό των οικιακών τιμολογίων).
Μέχρι το 2021, καταργήθηκε σταδιακά η υποχρέωση παροχής δημόσιας υπηρεσίας (ΥΔΥ) που απαιτεί από τη Naftogaz, την εθνική εταιρεία πετρελαίου και φυσικού αερίου της Ουκρανίας, να προμηθεύει με έκπτωση αέριο στις εταιρείες τηλεθέρμανσης.
Επαναφέρθηκε λίγο μετά την εισβολή του 2022, καθορίζοντας τις τιμές του φυσικού αερίου για τους οικιακούς παραγωγούς θερμότητας σε λιγότερο από το μισό της τιμής της αγοράς, και έχει παραταθεί τουλάχιστον έως τις 30 Απριλίου 2025.
Μειωμένη η ζήτηση αερίου
Την εισβολή της Ρωσίας το 2022 ακολούθησε μείωση κατά 1/3 της ζήτησης φυσικού αερίου στην Ουκρανία: η κατανάλωση το 2022 έπεσε κάτω από τα 20 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm), το χαμηλότερο επίπεδο από την ανεξαρτησία της το 1991.
Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη μείωση της ζήτησης από τις εταιρείες τηλεθέρμανσης, τη βιομηχανία και τα νοικοκυριά.
Η ζήτηση φυσικού αερίου της Ουκρανίας αυξήθηκε κατά 2,5% (ή 0,5 δισ. κυβικά μέτρα) το 2023, με την αύξηση να οφείλεται κυρίως στη μερική ανάκαμψη της βιομηχανικής και εμπορικής δραστηριότητας.
Οι πρώτες ενδείξεις δείχνουν ότι η ζήτηση φυσικού αερίου το 2024 θα είναι παρόμοια με το 2023, με τη χρήση φυσικού αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή να περιορίζεται στις ώρες αιχμής.
Η παραγωγή φυσικού αερίου της Ουκρανίας ήταν πιο ανθεκτική από τη ζήτησή της, αλλά εξακολουθεί να μειώνεται κατά 6% το 2022 σε 18,5 δισ. κυβικά μέτρα - το χαμηλότερο επίπεδο από το 1999.
Η παραγωγή αυξήθηκε ελαφρώς το 2023 και υπάρχουν κάποιες δειλές ενδείξεις για υψηλότερη παραγωγή το 2024: Οι αριθμοί παραγωγής για τους πρώτους επτά μήνες του 2024 για τη Naftogaz, τον μεγαλύτερο παραγωγό της Ουκρανίας, αυξήθηκαν κατά 7% σε ετήσια βάση, υποστηριζόμενοι από μια συντονισμένη προσπάθεια για την ανάπτυξη νέων πηγών και την αύξηση των ποσοστών παραγωγικότητας στις παλιές πηγές.
Η εταιρεία στοχεύει σε παραγωγή 15 δισ. κ.μ. φυσικού αερίου το 2024, από 14 δισ. κ.μ. το 2023.
Η απότομη μείωση της ζήτησης φυσικού αερίου έχει φέρει την Ουκρανία κοντά στην αυτάρκεια σε φυσικό αέριο και η ανάγκη για εισαγωγές έχει μειωθεί σημαντικά.
Παρόμοιο πρότυπο μειωμένης ζήτησης εισαγωγών είναι ορατό στον τομέα του άνθρακα της Ουκρανίας.
Σύμφωνα με τη Naftogaz, η Ουκρανία δεν εισήγαγε φυσικό αέριο κατά τη διάρκεια της περιόδου θέρμανσης 2023-24, με το σύνολο της ζήτησης να καλύπτεται μέσω της εγχώριας παραγωγής.
Η Naftogaz αναμένει ότι η Ουκρανία δεν θα χρειαστεί εισαγωγές φυσικού αερίου κατά τη διάρκεια του χειμώνα 2024-25.
Η Ουκρανία έχει τη δυνατότητα να εισάγει περίπου 60 εκατομμύρια κυβικά μέτρα (mcm) φυσικού αερίου ημερησίως από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Μολδαβία- ωστόσο, δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι όλη αυτή η ικανότητα είναι σταθερή σε μακροπρόθεσμη βάση (δηλαδή για διάστημα μεγαλύτερο του ενός τριμήνου), γεγονός που μπορεί να δημιουργήσει κινδύνους ως προς την ασφάλεια του εφοδιασμού.
Ο όγκος διαμετακόμισης ρωσικού φυσικού αερίου μέσω Ουκρανίας συνέχισε να μειώνεται το 2023. Οι ρωσικές ροές διαμετακόμισης μειώθηκαν κατά 65% από περισσότερα από 40 δισ. κυβικά μέτρα το 2021 σε λιγότερα από 15 δισ. κυβικά μέτρα το 2023.
Για τις συμφωνίες με τη Gazprom
Οι συμφωνίες διαμετακόμισης και διασύνδεσης μεταξύ της Ουκρανίας και της Gazprom λήγουν στο τέλος του 2024.
Ο TSO φυσικού αερίου της Ουκρανίας έχει δηλώσει ρητά ότι δεν θα ανανεώσει τη συμφωνία διασύνδεσης, αν και δεν θα εμπόδιζε τις άμεσες συζητήσεις άλλων μερών. Δεν αποκλείεται να βρεθεί ακόμη κάποιου είδους συνεχιζόμενη συμφωνία για τις ροές διαμετακόμισης, αλλά η βασική υπόθεση είναι ότι οι ρωσικές ροές διαμετακόμισης μέσω της Ουκρανίας θα διακοπούν από τον Ιανουάριο του 2025.
www.worldenergynews.gr
