Ομιλία στην ημερίδα του Συνηγόρου του Πολίτη για την ενεργειακή κρίση
Ανέλυσε την οξεία αμφισβήτηση της πρόσβασης σε φθηνή και καθαρή ενέργεια και έκανε ειδική αναφορά στο νεοφιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης, το οποίο είναι προσανατολισμένο στα υπερκέρδη λίγων. Παρουσίασε τις δυσλειτουργίες της ελληνικής αγοράς, την αύξηση των τιμών ρεύματος ήδη από το Σεπτέμβριο του 2019, την τραγική καθυστέρηση των προγραμμάτων εξοικονόμησης σε δημόσιο, επιχειρήσεις και κατοικία, τη ναρκοθέτηση της ενεργειακής δημοκρατίας και την αποδυνάμωση και υποβάθμιση της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ). Παρουσίασε επίσης τις δεσμεύσεις του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ όσον αφορά στη λειτουργία της αγοράς ενέργειας, τη στήριξη των ευάλωτων καταναλωτών, την ενεργειακή στρατηγική της χώρας και την αποκατάσταση του ρόλου της Πολιτείας ως βασικού εγγυητή και επικεφαλής της πράσινης μετάβασης:
1/ Το νεοφιλελεύθερο μοντέλο ανάπτυξης αδυνατεί να δώσει λύσεις: Οι πολλαπλές κρίσεις που βιώνουμε αυτή την περίοδο με την πανδημία, τον πόλεμο στην Ουκρανία, την ενεργειακή κρίση, και ιδίως την κλιματική κρίση και την κλιματική καταστροφή που έρχεται, αλλά και η κρίση ασφάλειας των υποδομών αμφισβητούν πλέον ισχυρά τη βιωσιμότητα της κοινωνίας και των οικοσυστημάτων. Οι κρίσεις αυτές δημιουργούνται και τροφοδοτούνται από το οικονομικό σύστημα που έχει κυριαρχήσει παγκόσμια. Το νεοφιλελεύθερο μοντέλο, στις διάφορες εκφάνσεις του, αδυνατεί να δώσει λύσεις και μάλιστα εντείνει την αμφισβήτηση βασικών δικαιωμάτων των πολιτών και άρα την ίδια τη δημοκρατία. Η απάντηση σε αυτές τις κρίσεις είναι μία: οι θεσμοί, η Πολιτεία οφείλει να εξασφαλίζει ότι καμία και κανείς δεν θα μείνει πίσω και ότι θα διασφαλίζονται τα δικαιώματα όλων, σε όλον τον κόσμο, στη ζωή και άρα και στα βασικά αγαθά.
2/ Η ελληνική ενεργειακή αγορά αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα: Αυτά εντοπίζονται στην ακρίβεια, στην ασφάλεια εφοδιασμού που επίσης μεταφράζεται σε κόστος, αλλά και στην ενεργειακή κρίση που δεν έχει ακόμη τελειώσει. Μέχρι στιγμής, για το 2023, η χώρα μας έχει την ακριβότερη τιμή ρεύματος στη χονδρεμπορική αγορά, ενώ και το 2022 ήταν από τις ακριβότερες στην Ευρ. Ένωση. Αυτό σημαίνει ότι ανεξάρτητα από τις επιδοτήσεις, οι οποίες προέρχονται άμεσα ή έμμεσα από χρήματα των πολιτών, η οικονομία και η κοινωνία της χώρας επιβαρύνονται με υψηλότατο κόστος σε σχέση με άλλες χώρες που επίσης αντιμετωπίζουν ενεργειακή κρίση. Το τελικό αποτύπωμα της ακριβής ενέργειας σχετίζεται με τα εξής θέματα: α) με τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η αγορά ενέργειας, ιδίως στη χώρα μας, β) με το ενεργειακό μείγμα και την εξάρτηση της χώρας από το φυσικό αέριο, η οποία αυξήθηκε τα τελευταία χρόνια λόγω της ψεύτικης απολιγνιτοποίησης, γ) με την ακραία αισχροκέρδεια που υπάρχει στην αγορά, και δ) με τον αργό ρυθμό μεταρρυθμίσεων και εκσυγχρονισμού των απαραίτητων εργαλείων.
3/ Υπάρχει οξύτατη κοινωνική αδικία και αδιαφάνεια στην ενεργειακή αγορά καθώς, δεν έχουν φορολογηθεί τα υπερκέρδη και δεν έχουν επιστραφεί στους καταναλωτές. Συνολικά, εκτιμάται ότι από τον Ιούλιο του 2021 έχουν φύγει τουλάχιστον 6 δισ. ευρώ από τα νοικοκυριά και την οικονομία συνολικά, εκ των οποίων τουλάχιστον 3,2 δισ. ευρώ τουλάχιστον αφορούν στην ηλεκτρική ενέργεια (ηλεκτροπαραγωγή και προμήθεια) και τα υπόλοιπα στα διυλιστήρια. Από αυτά έχουν επιστρέψει μόλις 340 εκατ. ευρώ από την ηλεκτροπαραγωγή. Επιπλέον, υπάρχουν άδικες χρεώσεις για τους καταναλωτές, οι οποίες τους επιστρέφονται στη συνέχεια ως επιδότηση: η ρυθμιζόμενη χρέωση του ΕΤΜΕΑΡ έπρεπε να είχε ανασταλεί το 2022 καθώς οι ΑΠΕ έως τον Ιούνιο είχαν υπεραπόδοση, ενώ και οι χρεώσεις ΥΚΩ έπρεπε να είχαν μειωθεί λόγω της προόδου των διασυνδέσεων των νησιών. Όσον αφορά στα ζητήματα διαφάνειας, ο Σ.Φάμελλος επισήμανε ότι τα αναλυτικά στοιχεία εισροών και εκροών του Ταμείου Ενεργειακής Μετάβασης, τα οποία έχουν ζητηθεί στον κοινοβουλευτικό έλεγχο, δεν έχουν κατατεθεί στη Βουλή. «Συνολικά, το Ταμείο Ενεργειακής Μετάβασης έχει διαχειριστεί μέχρι σήμερα 8 δισ. ευρώ και δεν υπάρχει διαδικασία πλήρους αναφοράς και ενημέρωσης των πολιτών. Αντίστοιχα, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας αρνήθηκε να αποστείλει τον τελικό υπολογισμό των υπερκερδών στην ηλεκτροπαραγωγή για το εννεάμηνο Οκτώβριος 2021-Ιούνιος 2022 επικαλούμενο «εμπορικό απόρρητο», όταν η ΡΑΕ έχει διαβιβάσει, χωρίς να αναφέρει κάποιο ζήτημα, τα εν λόγω στοιχεία στο Υπουργείο, καθώς και έχει παρουσιάσει την προηγούμενη έκθεση για το εξάμηνο Οκτώβριος 2021-Μάρτιος 2022 στη Βουλή. Η κυβέρνηση προσπαθεί συστηματικά να αποκρύψει τα σχετικά στοιχεία από την αντιπολίτευση και από τους πολίτες, περιορίζει την πρόσβαση στην πληροφορία», υπογράμμισε ο Σ.Φάμελλος.
4/ Η Ελλάδα βιώνει αυξημένες τιμές ρεύματος που επηρεάζουν όλους τους πολίτες ήδη από το Σεπτέμβριο του 2019, με αποτέλεσμα η οικονομία και τα νοικοκυριά να έχουν αποδυναμωθεί πολύ πριν την ουκρανική κρίση: «Το ράλι τιμών ξεκίνησε το Σεπτέμβριο του 2019 με την αύξηση των τιμολογίων της ΔΕΗ. Στη συνέχεια, και ενώ το 2020, οι τιμές ρεύματος στη χονδρεμπορική αγορά είχαν καταρρεύσει, τα τιμολόγια της ΔΕΗ διατηρήθηκαν σταθερά, έως και τέσσερις φορές υψηλότερα από την τιμή της χονδρεμπορικής. Το Νοέμβριο του 2020, είχαμε την τραγική επιλογή να ξεκινήσει το target model χωρίς ρύθμιση και έλεγχο και χωρίς διμερή συμβόλαια και προθεσμιακή αγορά, με αποκλειστική ευθύνη της κυβέρνησης. Αρχικά είχαμε αισχροκέρδεια στην αγορά εξισορρόπησης και στη συνέχεια, από τον Ιούλιο του 2021 στην προημερήσια αγορά. Η ΔΕΗ επέλεξε να εφαρμόσει, παρά τις αντιρρήσεις της ΡΑΕ, ρήτρα αναπροσαρμογής τον Αύγουστο του 2021 και οι πελάτες της βρέθηκαν ξαφνικά να έχουν μεταπηδήσει σε έναν αδιαφανή τρόπο τιμολόγησης, που μετέφερε όλη την αισχροκέρδεια της χονδρεμπορικής αγοράς στους καταναλωτές», υπογράμμισε. Επισήμανε και πως, με βάση τα τελευταία στοιχεία της Εurostat, η Ελλάδα, το Α’ εξάμηνο του 2022, είχε το ακριβότερο ρεύμα προ επιδοτήσεων και μαζί με τις επιδοτήσεις ήταν η δεύτερη ακριβότερη χώρα της Ευρώπης μετά τη Δανία στα μη οικιακά τιμολόγια. «Όλα αυτά, εκτός από την επιβάρυνση των νοικοκυριών δημιούργησαν σοβαρότατα προβλήματα στην παραγωγική διαδικασία, τα οποία μεταφέρονται σε όλη την αγορά και τελικά σε όλους τους πολίτες», υπογράμμισε, τονίζοντας παράλληλα ότι αυτή η κατάσταση παρουσιάζεται ως νομοτελειακή, όμως δεν είναι. «Στο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ γνωρίζουμε ότι γίνεται και αλλιώς. Την περίοδο 2015-2019, καταφέραμε, παρότι η χώρα ήταν χρεοκοπημένη και με μνημονιακές δεσμεύσεις, να μειώσουμε μεσοσταθμικά την τιμή ρεύματος κατά 12% και να ακυρώσουμε ιδιωτικοποιήσεις υποδομών, όπως το σχέδιο της «μικρής ΔΕΗ», και καταφέραμε να διατηρήσουμε τον ΑΔΜΗΕ υπό δημόσιο έλεγχο», σημείωσε.
5/ Τα προγράμματα για την εξοικονόμηση ενέργειας ανακοινώνονται αλλά δεν υλοποιούνται: «Η αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας σχετίζεται ισχυρά με τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης. Και σε αυτό τον τομέα οι επικοινωνιακές εξαγγελίες περισσεύουν αλλά η καθυστέρηση είναι τραγική», τόνισε ο Σ.Φάμελλος. Αναφέρθηκε στο πρόγραμμα «ΗΛΕΚΤΡΑ» για την εξοικονόμηση στα δημόσια κτίρια, το οποίο καθυστέρησε τέσσερα χρόνια ενώ παραδόθηκε έτοιμο από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, στο Εξοικονομώ-Αυτονομώ του 2020, που αντιμετωπίζει σοβαρότατα προβλήματα πληρωμών, στο Εξοικονομώ 2021 όπου η υλοποίηση των έργων καθυστέρησε περίπου ένα χρόνο, στο Εξοικονομώ 2023 που ανακοινώνεται προεκλογικά, αλλά και στο Εξοικονομώ για την επιχειρηματικότητα που παραμένει παγωμένο. «Ακόμα και τα επιμέρους προγράμματα για εξοπλισμό, όπως το Ανακυκλώνω-Αλλάζω Συσκευή και το πρόγραμμα για τους Ηλιακούς Θερμοσίφωνες ανακοινώνονται, επανα-ανακοινώνονται και ξεκινούν πολλούς μήνες μετά. Και σε ό,τι αφορά τα φωτοβολταϊκά στέγης, υπενθυμίζουμε ότι για δεύτερη φορά, το 2020, μετά το 2014, η κυβέρνηση ΝΔ επέβαλε χαράτσι λόγω της χρεοκοπίας, για δεύτερη φορά, του Ειδικού Λογαριασμού των ΑΠΕ», σημείωσε.
6/ Η ενεργειακή δημοκρατία έχει ναρκοθετηθεί: Ο Σ.Φάμελλος στάθηκε ιδιαίτερα στο θέμα της συμμετοχής των πολιτών στην πράσινη μετάβαση και ιδιαίτερα στην παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ. «Στην Ελλάδα έχουμε μια στρεβλή και ολιγοπωλιακή αγορά ενέργειας. Με το Ν. 4513/2018 για τις ενεργειακές κοινότητες δόθηκε η δυνατότητα στους πολίτες να συμμετέχουν στην πράσινη μετάβαση ως παραγωγοί και να έχουν όφελος από αυτή. Όμως εδώ και τέσσερα χρόνια, ο θεσμός των ενεργειακών ναρκοθετείται: απώλεια προτεραιότητας για τη σύνδεση στο δίκτυο, απώλεια χρηματοδοτήσεων, απώλεια κινήτρων, έλλειψη ηλεκτρικού χώρου. Και τελικά, προεκλογικά, έχουμε καθυστερημένη «κακή αντιγραφή» ευρωπαϊκών οδηγιών αντί για ενσωμάτωσή τους που βάζει επιπλέον εμπόδια στις ενεργειακές κοινότητες και δρα ανασταλτικά στη συμμετοχή των πολιτών. Η επόμενη προοδευτική κυβέρνηση θα πρέπει να κάνει σοβαρή μεταρρύθμιση στον τομέα αυτό», τόνισε.
7/ Η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας αποδυναμώνεται: Ο Σ.Φάμελλος υπογράμμισε και τη συνεχιζόμενη υποβάθμιση του ρόλου και των δυνατοτήτων της ΡΑΕ, η οποία εντάθηκε και με το πρόσφατο νομοσχέδιο της κυβέρνησης Μητσοτάκη για τη διεύρυνση των αρμοδιοτήτων της ΡΑΕ στους τομείς των υδάτων και των αποβλήτων. «Η κυβέρνηση επιλέγει να κρατά τη ΡΑΕ τραγικά υποστελεχωμένη, ενώ της πρόσθεσε αρμοδιότητες σε δύο εντελώς διαφορετικά επιστημονικά αντικείμενα, το νερό και τα απόβλητα. Υπάρχουν σοβαρά θέματα αντισυνταγματικότητας του νομοσχεδίου, τα οποία επεσήμανε και ο Συνήγορος του Πολίτη. Έχει αποδειχθεί επίσης τα τελευταία τέσσερα χρόνια η πρόθεση της κυβέρνησης να ιδιωτικοποιήσει τις υποδομές του νερού και των απορριμμάτων. Όμως, πρέπει να επισημανθεί ότι υπάρχει πλέον μεγάλος κίνδυνος και για αυτές καθαυτές τις λειτουργίες της ΡΑΕ, όσον αφορά στον έλεγχο και την εποπτεία της αγοράς ενέργειας».
Κλείνοντας την τοποθέτησή του, ο Σ.Φάμελλος στάθηκε στους βασικούς άξονες του προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ:
1. Στο νέο ρόλο της Πολιτείας που οφείλει να εγγυάται τη μετάβαση για όλες και για όλους, χωρίς καμία αποδυνάμωση δικαιωμάτων, στη βάση ενός ολοκληρωμένου σχεδιασμού και στόχευσης για την κλιματική πολιτική.
2. Στην ανάγκη μεταρρύθμισης της αγοράς ενέργειας, ιδίως σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ώστε αυτή να είναι προσανατολισμένη στους καταναλωτές και όχι στα κέρδη λίγων εταιρειών, ιδίως με εργαλεία ex ante ελέγχου προκειμένου να προλαμβάνεται η κερδοσκοπία.
3. Στην ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας της χώρας με έμφαση στις μικρομεσαίες ΑΠΕ και τις ενεργειακές κοινότητες, στην εξοικονόμηση, στην αποθήκευση, στο δημόσιο έλεγχο στα δίκτυα και στη ΔΕΗ, η οποία από πρωταθλήτρια στην κερδοσκοπία οφείλει να επανακτήσει το ρόλο της ως κοινωνικός και αναπτυξιακός βραχίονας της χώρας.
4. Στην άμεση επιστροφή των πραγματικών υπερκερδών των ενεργειακών εταιρειών στους καταναλωτές, με φορολόγησή τους στο 90% και όχι 33% όπως έγινε πρόσφατα για τα δύο διυλιστήρια της χώρας,
5. Στην επανεξέταση του Κοινωνικού Οικιακού Τιμολογίου προκειμένου να συμπεριληφθούν και νέες ομάδες που απειλούνται με ενεργειακή φτώχεια
6. Στην άμεση κατάργηση της αντιμεταρρύθμισης για τη «διευρυμένη» Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, και στην αποκατάσταση της αυτοδυναμίας και της ανεξαρτησίας της ΡΑΕ.
www.worldenergynews.gr
