Η λειτουργία των νέων αγορών ηλεκτρισμού στην Ελλάδα, κατ’ εφαρμογή του target model, μπορεί να εκλαμβάνεται ως το τέλος μιας περιόδου και η αρχή μιας νέας. Στην πραγματικότητα όμως βρισκόμαστε πάλι σε ένα ενδιάμεσο στάδιο στην πορεία προς την πλήρη Ενεργειακή Ένωση. Στη χώρα μας η διαδικασία για τη λειτουργία των νέων αγορών διήρκεσε πάνω από οκτώ χρόνια -και πάλι η έναρξή τους έγινε μόλις πρόσφατα υπό πίεση και με αγχωτικό τρόπο. Όμως, σε όλη την Ευρώπη οι συζητήσεις έχουν ήδη ξεκινήσει για το ποια μορφή θα έχουν οι αγορές ηλεκτρισμού τα επόμενα χρόνια.
Σε μια εξαιρετική σειρά διαδικτυακών σεμιναρίων, ο ENTSO-E παρουσίασε τον Οκτώβριο 2020 τις προκλήσεις και τις εναλλακτικές που ανοίγονται μπροστά μας για την επόμενη δεκαετία. Η παραγωγή ηλεκτρισμού θα γίνει (πολλή) καθαρότερη, πιο κυμαινόμενη και πιο αποκεντρωμένη. Οι αγορές πρέπει λοιπόν να επανασχεδιαστούν έτσι ώστε να υπηρετήσουν τους ενεργειακούς και κλιματικούς στόχους για το 2030. Το ζωνικό μοντέλο επικρατεί σήμερα παντού στην Ευρώπη. Εάν όμως τα επόμενα χρόνια αυξηθούν τα φαινόμενα συμφόρησης γραμμών μεταφοράς τότε πιθανώς κάποιες χώρες ή ομάδες χωρών να διαλέξουν το κομβικό μοντέλο για την προημερήσια ή/και την αγορά εξισορρόπησης.
Αυτό λοιπόν είναι σε αδρές γραμμές το τοπίο που έχουμε μπροστά μας. Δυναμικό και εξελισσόμενο τόσο αναφορικά με το ενεργειακό μίγμα όσο και με τη μορφή των αγορών. Στην Ελλάδα οι ιδιωτικές καθετοποιημένες εταιρείες ηλεκτρισμού είναι καλά εξοπλισμένες για την πορεία προς τον νέο κόσμο και την προσαρμογή στις απαιτήσεις του. Όλα αυτά τα χρόνια έχουν επενδύσει σε τεχνολογίες παραγωγής μηδενικών ή χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Άρα η αυξανόμενη τιμή των δικαιωμάτων εκπομπής έχει περιορισμένη επίπτωση στη λειτουργία τους. Έχουν επενδύσει σε ευέλικτες και κατανεμόμενες μονάδες φυσικού αερίου. Επομένως μπορούν να εξισορροπήσουν μεγάλα χαρτοφυλάκια κυμαινόμενων ΑΠΕ. Και μπορούν να προσφέρουν μια ευρεία παλέτα προϊόντων ισχύος και ενέργειας εξισορρόπησης. Έχουν, επίσης, επενδύσει σε ικανή και αποδοτική δικτύωση στην περιφερειακή εμπορία ηλεκτρισμού.
Μπορούν λοιπόν οι ελληνικές δραστηριότητές τους να εκμεταλλευθούν έναν ευρύτερο οικονομικό χώρο. Πάνω από όλα όμως οι ιδιωτικές καθετοποιημένες εταιρείες ηλεκτρισμού όλα αυτά τα χρόνια έχουν επενδύσει στο ανθρώπινο δυναμικό. Βρίσκονται έτσι σήμερα με το ισχυρό πλεονέκτημα να έχουν νέα, καταρτισμένα, εξειδικευμένα, φιλόδοξα και ευχαριστημένα από το εργασιακό περιβάλλον στελέχη. Ο συνδυασμός ακριβώς που απαιτείται για μια πετυχημένη πορεία των ιδιωτικών επιχειρήσεων σε αυτό το διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον.
Προφανώς τα πράγματα δεν είναι μόνο ρόδινα για τις ιδιωτικές καθετοποιημένες εταιρείες. Γιατί και τα αγκάθια είναι πολλά και μεγάλα. Οι νέες αγορές ξεκινούν τη λειτουργία τους χωρίς να έχει αλλάξει η δομή της ελληνικής αγοράς. Η δημόσια επιχείρηση παραμένει δεσπόζουσα τόσο στη χονδρεμπορική όσο και τη λιανική αγορά. Με ισχυρό ενδιαφέρον, ως εκ της θέσης του καθαρού αγοραστή, για να αγοράζει την ενέργεια τρίτων σε όσο το δυνατόν χαμηλότερη τιμή. Η ανάγκη λοιπόν για την άμεση λειτουργία του μηχανισμού παρακολούθησης κι εποπτείας των ενεργειακών αγορών από τον αρμόδιο ρυθμιστή δεν μπορεί να γίνει πιο επιτακτική.
Όσο και εάν ο χώρος του ηλεκτρισμού έχει πολλές ιδιαιτερότητες που κάνουν την αγορά μοναδική σε σχέση με τις άλλες αγορές αγαθών, ο θεμελιώδης κανόνας για τη διασφάλιση υγιούς και ανόθευτου ανταγωνισμού, ότι δηλαδή δεν μπορεί το αγαθό να πωλείται συστηματικά κάτω του κόστους, πρέπει να γίνει σεβαστός. Κι αυτή θα πρέπει να είναι και η κύρια αποστολή του μηχανισμού παρακολούθησης της αγοράς, τουλάχιστον έως ότου αλλάξουν ουσιαστικά οι συσχετισμοί και τα μερίδια των παικτών στην ελληνική αγορά.
Μεγάλη επίσης πρόκληση για τα επόμενα χρόνια συνιστά η διασύνδεση των νησιών και η αύξηση των διεθνών διασυνδέσεων της χώρας. Η διασύνδεση Αττική-Κρήτη έχει πάρει, επιτέλους, τον δρόμο της. Όμως για τις διασυνδέσεις των Δωδεκανήσων και των νησιών του Βορείου Αιγαίου δεν έχει υπάρξει πρόοδος παρά το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει κάνει διαθέσιμα εδώ και δύο χρόνια ποσά άνω των 600-700 εκ. ευρώ -με τη μορφή ειδικής επιπλέον επιχορήγησης- ακριβώς για τη διασύνδεση αυτών των νησιών. Ο στόχος για λειτουργία αυτών των διασυνδέσεων το 2026/2027 είναι ρεαλιστικός και θα πρέπει να επιδιωχθεί από τον Διαχειριστή του Συστήματος. Στη μελέτη του (Αύγουστος 2020) για τις νέες ανάγκες διεθνών διασυνδέσεων, ο ENTSO-E καταγράφει ότι η Ελλάδα χρειάζεται τουλάχιστον 4 GW διασυνδέσεων το 2030, πέραν αυτών που ήδη προγραμματίζονται με ορίζοντα το 2025.
Ο κατάλογος με τις προκλήσεις μπορεί να είναι μακρύς. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται και αξίζει να αναφερθεί η ανάγκη για μετεξέλιξη του επιχειρηματικού μοντέλου των εταιρειών ηλεκτρισμού. Η ψηφιοποίηση και η ενεργή συμμετοχή των καταναλωτών είναι δύο μόνο από τους λόγους που επιβάλλουν αυτή την αλλαγή. Οι ιδιωτικοί όμιλοι ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα μας έχουν ήδη αποδείξει ότι αντιλαμβάνονται το πνεύμα και τις ανάγκες των καιρών και ξέρουν να προσαρμόζουν τη δράση τους σε νέα πεδία είτε αυτά αφορούν αγορές και προϊόντα είτε την ίδια τη διάρθρωση και τη λειτουργία τους.
Ο Μαγιακόφσκι έλεγε ότι για να φτιάξεις ένα ποίημα πρέπει να έχεις πάντα μαζί σου ένα καρνέ και ένα μολύβι. Κι ό,τι παρατηρείς να το σημειώνεις, μετά αυτό που σημείωσες να το σκέφτεσαι ξανά και ξανά, ώσπου να δεις το ποίημα να αναδύεται. Στην αγορά ηλεκτρισμού έχουμε γνώση και κατανόηση των νέων δεδομένων και τα μάτια μας ανοιχτά στον κόσμο. Και με αυτά τα εργαλεία σχεδιάζουμε ξανά και ξανά, ώσπου να δώσουμε μορφή στη δράση μας σε κάθε περίοδο -την τωρινή αλλά και αυτές που έρχονται.
Δεκέμβριος 2020 - www.worldenergynews.gr
Σε μια εξαιρετική σειρά διαδικτυακών σεμιναρίων, ο ENTSO-E παρουσίασε τον Οκτώβριο 2020 τις προκλήσεις και τις εναλλακτικές που ανοίγονται μπροστά μας για την επόμενη δεκαετία. Η παραγωγή ηλεκτρισμού θα γίνει (πολλή) καθαρότερη, πιο κυμαινόμενη και πιο αποκεντρωμένη. Οι αγορές πρέπει λοιπόν να επανασχεδιαστούν έτσι ώστε να υπηρετήσουν τους ενεργειακούς και κλιματικούς στόχους για το 2030. Το ζωνικό μοντέλο επικρατεί σήμερα παντού στην Ευρώπη. Εάν όμως τα επόμενα χρόνια αυξηθούν τα φαινόμενα συμφόρησης γραμμών μεταφοράς τότε πιθανώς κάποιες χώρες ή ομάδες χωρών να διαλέξουν το κομβικό μοντέλο για την προημερήσια ή/και την αγορά εξισορρόπησης.
Αυτό λοιπόν είναι σε αδρές γραμμές το τοπίο που έχουμε μπροστά μας. Δυναμικό και εξελισσόμενο τόσο αναφορικά με το ενεργειακό μίγμα όσο και με τη μορφή των αγορών. Στην Ελλάδα οι ιδιωτικές καθετοποιημένες εταιρείες ηλεκτρισμού είναι καλά εξοπλισμένες για την πορεία προς τον νέο κόσμο και την προσαρμογή στις απαιτήσεις του. Όλα αυτά τα χρόνια έχουν επενδύσει σε τεχνολογίες παραγωγής μηδενικών ή χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Άρα η αυξανόμενη τιμή των δικαιωμάτων εκπομπής έχει περιορισμένη επίπτωση στη λειτουργία τους. Έχουν επενδύσει σε ευέλικτες και κατανεμόμενες μονάδες φυσικού αερίου. Επομένως μπορούν να εξισορροπήσουν μεγάλα χαρτοφυλάκια κυμαινόμενων ΑΠΕ. Και μπορούν να προσφέρουν μια ευρεία παλέτα προϊόντων ισχύος και ενέργειας εξισορρόπησης. Έχουν, επίσης, επενδύσει σε ικανή και αποδοτική δικτύωση στην περιφερειακή εμπορία ηλεκτρισμού.
Μπορούν λοιπόν οι ελληνικές δραστηριότητές τους να εκμεταλλευθούν έναν ευρύτερο οικονομικό χώρο. Πάνω από όλα όμως οι ιδιωτικές καθετοποιημένες εταιρείες ηλεκτρισμού όλα αυτά τα χρόνια έχουν επενδύσει στο ανθρώπινο δυναμικό. Βρίσκονται έτσι σήμερα με το ισχυρό πλεονέκτημα να έχουν νέα, καταρτισμένα, εξειδικευμένα, φιλόδοξα και ευχαριστημένα από το εργασιακό περιβάλλον στελέχη. Ο συνδυασμός ακριβώς που απαιτείται για μια πετυχημένη πορεία των ιδιωτικών επιχειρήσεων σε αυτό το διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον.
Προφανώς τα πράγματα δεν είναι μόνο ρόδινα για τις ιδιωτικές καθετοποιημένες εταιρείες. Γιατί και τα αγκάθια είναι πολλά και μεγάλα. Οι νέες αγορές ξεκινούν τη λειτουργία τους χωρίς να έχει αλλάξει η δομή της ελληνικής αγοράς. Η δημόσια επιχείρηση παραμένει δεσπόζουσα τόσο στη χονδρεμπορική όσο και τη λιανική αγορά. Με ισχυρό ενδιαφέρον, ως εκ της θέσης του καθαρού αγοραστή, για να αγοράζει την ενέργεια τρίτων σε όσο το δυνατόν χαμηλότερη τιμή. Η ανάγκη λοιπόν για την άμεση λειτουργία του μηχανισμού παρακολούθησης κι εποπτείας των ενεργειακών αγορών από τον αρμόδιο ρυθμιστή δεν μπορεί να γίνει πιο επιτακτική.
Όσο και εάν ο χώρος του ηλεκτρισμού έχει πολλές ιδιαιτερότητες που κάνουν την αγορά μοναδική σε σχέση με τις άλλες αγορές αγαθών, ο θεμελιώδης κανόνας για τη διασφάλιση υγιούς και ανόθευτου ανταγωνισμού, ότι δηλαδή δεν μπορεί το αγαθό να πωλείται συστηματικά κάτω του κόστους, πρέπει να γίνει σεβαστός. Κι αυτή θα πρέπει να είναι και η κύρια αποστολή του μηχανισμού παρακολούθησης της αγοράς, τουλάχιστον έως ότου αλλάξουν ουσιαστικά οι συσχετισμοί και τα μερίδια των παικτών στην ελληνική αγορά.
Μεγάλη επίσης πρόκληση για τα επόμενα χρόνια συνιστά η διασύνδεση των νησιών και η αύξηση των διεθνών διασυνδέσεων της χώρας. Η διασύνδεση Αττική-Κρήτη έχει πάρει, επιτέλους, τον δρόμο της. Όμως για τις διασυνδέσεις των Δωδεκανήσων και των νησιών του Βορείου Αιγαίου δεν έχει υπάρξει πρόοδος παρά το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει κάνει διαθέσιμα εδώ και δύο χρόνια ποσά άνω των 600-700 εκ. ευρώ -με τη μορφή ειδικής επιπλέον επιχορήγησης- ακριβώς για τη διασύνδεση αυτών των νησιών. Ο στόχος για λειτουργία αυτών των διασυνδέσεων το 2026/2027 είναι ρεαλιστικός και θα πρέπει να επιδιωχθεί από τον Διαχειριστή του Συστήματος. Στη μελέτη του (Αύγουστος 2020) για τις νέες ανάγκες διεθνών διασυνδέσεων, ο ENTSO-E καταγράφει ότι η Ελλάδα χρειάζεται τουλάχιστον 4 GW διασυνδέσεων το 2030, πέραν αυτών που ήδη προγραμματίζονται με ορίζοντα το 2025.
Ο κατάλογος με τις προκλήσεις μπορεί να είναι μακρύς. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται και αξίζει να αναφερθεί η ανάγκη για μετεξέλιξη του επιχειρηματικού μοντέλου των εταιρειών ηλεκτρισμού. Η ψηφιοποίηση και η ενεργή συμμετοχή των καταναλωτών είναι δύο μόνο από τους λόγους που επιβάλλουν αυτή την αλλαγή. Οι ιδιωτικοί όμιλοι ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα μας έχουν ήδη αποδείξει ότι αντιλαμβάνονται το πνεύμα και τις ανάγκες των καιρών και ξέρουν να προσαρμόζουν τη δράση τους σε νέα πεδία είτε αυτά αφορούν αγορές και προϊόντα είτε την ίδια τη διάρθρωση και τη λειτουργία τους.
Ο Μαγιακόφσκι έλεγε ότι για να φτιάξεις ένα ποίημα πρέπει να έχεις πάντα μαζί σου ένα καρνέ και ένα μολύβι. Κι ό,τι παρατηρείς να το σημειώνεις, μετά αυτό που σημείωσες να το σκέφτεσαι ξανά και ξανά, ώσπου να δεις το ποίημα να αναδύεται. Στην αγορά ηλεκτρισμού έχουμε γνώση και κατανόηση των νέων δεδομένων και τα μάτια μας ανοιχτά στον κόσμο. Και με αυτά τα εργαλεία σχεδιάζουμε ξανά και ξανά, ώσπου να δώσουμε μορφή στη δράση μας σε κάθε περίοδο -την τωρινή αλλά και αυτές που έρχονται.
Ο Δρ. Γιώργος Στάμτσης είναι Γενικός Διευθυντής του ΕΣΑΗ (Ελληνικός Σύνδεσμος Ανεξάρτητων Εταιριών Ηλεκτρικής Ενέργειας)
Δεκέμβριος 2020 - www.worldenergynews.gr
