Κοινός παρανομαστής των αγωγών ΤΑΡ και IGB, του FSRU Αλεξανδρούπολης, αλλά και της προοπτικής του EastMed, είναι η προνομιακή θέση της Ελλάδας μεταξύ τριών ηπείρων
Οι «δρόμοι» της ενέργειας διαμορφώνουν νέες γεωπολιτικές ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο. Ενεργοποιούν αντιπαραθέσεις, τροφοδοτούν φιλοδοξίες και προκαλούν κινδύνους ακόμη και πολεμικής σύρραξης.
Η Ελλάδα που την τελευταία εικοσαετία φιλοδοξεί να αναδειχθεί σε ενεργειακό κόμβο για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο αποτελώντας «γέφυρα» μεταφοράς ενεργειακών πόρων από τις χώρες της Ανατολής στα κέντρα κατανάλωσης της Δυτικής Ευρώπης, βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο όλων αυτών των εξελίξεων και ταυτόχρονα στο χείλος ακόμη και «θερμού επεισοδίου» με την Τουρκία.
Μια Τουρκία που χρησιμοποιεί τις έρευνες για υδρογονάνθρακες στην Ανατολική Μεσόγειο για να αμφισβητήσει την ελληνική κυριαρχία και παράλληλα να υποδηλώσει στη διεθνή κοινότητα ότι είναι ο ισχυρός παίκτης της περιοχής.
Άλλωστε ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, δηλώνει με κάθε ευκαιρία ότι επιθυμεί να ανατρέψει το status quo που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάνης και να υλοποιήσει το νεο-οθωμανικό όραμα του, με γεωπολιτικές προεκτάσεις που δεν στρέφεται μόνον, κατά της Ελλάδος και της Κύπρου, αλλά και κατά της Ευρώπης, αφού η Άγκυρα επιδιώκει να ελέγξει ζωτικά για τους Ευρωπαίους θαλάσσια περάσματα της Μεσογείου, τόσο στο ανατολικό της τμήμα όσο και στο πιο κεντρικό με τη Λιβύη.
Στο επίκεντρο η ΝΑ Μεσόγειος
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον ο ρόλος της Ελλάδας, η οποία κατέχει προνομιακή θέση μεταξύ τριών ηπείρων δεν μπορεί να υποτιμηθεί από τους συμμάχους της στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ αλλά και από δυνάμεις της ευρύτερης περιοχής όπως το Ισραήλ και η Αίγυπτος.
Η νοτιοανατολική Μεσόγειος βρέθηκε στο επίκεντρο του ενεργειακού ενδιαφέροντος της διεθνούς κοινότητας με την ανακάλυψη μεγάλων αποθεμάτων φυσικού αερίου στο Ισραήλ, την Αίγυπτο και την Κύπρο και αυτό σε μια περίοδο που η προσάρτηση της Κριμαίας από τους Ρώσους και η αντιπαράθεση τους με την Ουκρανία, ανέδειξε την ανάγκη της Ευρώπης να περιορίσει την εξάρτηση της από το ρωσικό φυσικό αέριο.
Η διαφοροποίηση των πηγών και των οδεύσεων φυσικού αερίου αποτελεί την πάγια θέση των ΗΠΑ, οι οποίες επιδιώκουν τον έλεγχο της ρωσικής ενεργειακής ισχύος και ταυτόχρονα την προώθηση του σχιστολιθικού LNG στην ευρωπαϊκή αγορά.
Στο πλαίσιο αυτό το ενδιαφέρον τόσο της Ευρώπης, όσο και των ΗΠΑ έχει στραφεί στους ενεργειακούς πόρους της Ανατολικής Μεσογείου, καθώς οι εξαγωγές φυσικού αερίου από τα κοιτάσματα του Ισραήλ, της Κύπρου και της Αιγύπτου θα μπορούσαν να συμβάλουν στη διαφοροποίηση του εφοδιασμού της ευρωπαϊκής αγοράς.
Τα κίνητρα για τον EastMed
Έτσι τον Ιανουάριο του 2020, Έλληνες, Κύπριοι και Ισραηλινοί υπουργοί Ενέργειας υπέγραψαν συμφωνία για την κατασκευή υποθαλάσσιου αγωγού 1.900 χλμ για μεταφορά 10 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου ετησίως από την Ανατολική Μεσόγειο. Μια συμφωνία που έγινε με τις «ευλογίες» των ΗΠΑ οι οποίες συμμετέχουν ενεργά στις τριμερείς επαφές.
Μέσω του αγωγού EastMed, Ισραήλ, Ελλάδα και Κύπρος αντιτάσσονται στις φιλοδοξίες της Άγκυρας στην περιοχή, ενώ και η Αίγυπτος με την πρωτοβουλία της για τη δημιουργία του East Mediterranean Gas Forum, στο οποίο συμμετέχουν η Κύπρος, η Αίγυπτος, η Ελλάδα, το Ισραήλ, η Ιταλία, η Ιορδανία και η Παλαιστινιακή Αρχή, δείχνει σαφώς τη θέση της για τις ενεργειακές εξελίξεις στην περιοχή.
Δεν είναι τυχαία άλλωστε η πρόσφατη επίσκεψη του Αιγύπτιου προέδρου Αλ Σίσι στην Αθήνα η συνάντηση του τόσο με την πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου όσο και με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, αλλά και η ιδιαίτερη βαρύτητα που δίνει η χώρα στην ενεργειακή συνεργασία με την Ελλάδα καθώς μετά από αίτημα του έγινε ειδική συνάντηση και με τον Έλληνα υπουργό Ενέργειας Κωστή Χατζηδάκη.
Ο τουρκικός «αγωγός ειρήνης»
Σε κάθε περίπτωση, η δημιουργία του αγωγού EastMed είναι εφικτή μόνο με την υποστήριξη των ΗΠΑ. Η έγκριση του νόμου για την ασφάλεια και την ενεργειακή εταιρική σχέση της Ανατολικής Μεσογείου από το Κογκρέσο των ΗΠΑ το 2019 στέλνει ένα μήνυμα υποστήριξης στην Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ.
Εναλλακτικά, η Άγκυρα προσφέρθηκε να κατασκευάσει έναν «αγωγό ειρήνης» για τη μεταφορά κυπριακού, και ενδεχομένως Ισραηλινού, φυσικού αερίου σε ευρωπαϊκές αγορές μέσω τουρκικής επικράτειας. Η Κύπρος δεν έχει απορρίψει αυτήν την όδευση, υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχει λύση του Κυπριακού που θα περιλαμβάνει την ενοποίηση του νησιού και την απόσυρση των τουρκικών στρατευμάτων από το βόρειο τμήμα.
Ωστόσο με τις τελευταίες κινήσεις Ερντογάν στα Κατεχόμενα και την παραλία των Βαρωσίων οι προοπτικές μιας ειρηνευτικής διευθέτησης φαίνονται πιο απομακρυσμένες από ποτέ.
Όμως ο East Med δεν είναι ο μόνος αγωγός που αναδεικνύει το ρόλο της Ελλάδας σε ενεργειακό κόμβο της περιοχής. Η πρόσφατη ολοκλήρωση της κατασκευής του TAP, ο οποίος μάλιστα ετέθη σε εμπορική λειτουργία στις 15 Νοεμβρίου είναι ένα κομβικής σημασίας γεγονός για την ενεργειακή πολιτική της Ελλάδας.
Ορόσημο η έναρξη του ΤΑΡ
Ο αγωγός ΤΑΡ είναι το τελευταίο σκέλος μίας μακράς διαδρομής, του λεγόμενου «Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου», που ξεκινά με την ανάπτυξη του αζέρικου κοιτάσματος Σαχ Ντενίζ ΙΙ στην Κασπία Θάλασσα και μέσω μίας αλυσίδας αγωγών με τελευταίο τον ΤΑΝΑΡ, το αέριο φθάνει στα ελληνοτουρκικά σύνορα, απ’ όπου παραλαμβάνει τη σκυτάλη ο ΤΑΡ.
Η δυναμικότητα αυτής της «αλυσίδας αγωγών», συνολικού μήκους 3.500 χλμ, ανέρχεται σήμερα στα 16 δις. κυβικά μέτρα αερίου, εκ των οποίων τα 6 δις. κμ αερίου προορίζονται για την Τουρκία και τα 10 δις. κμ ετησίως για την Ευρώπη. Σε δεύτερη φάση ανάπτυξης, μετά από κατάλληλες μετατροπές, ο αγωγός θα μπορεί να μεταφέρει ως 25 δις. κ.μ ετησίως.
Μέτοχοι του αγωγού ΤΑΡ είναι οι εταιρίες ΒΡ με μερίδιο 20%, που είναι και ο leader της κοινοπραξίας, η κρατική εταιρία του Αζερμπαϊτζάν Socar με επίσης 20%, η ιταλική Snam (20%), η βελγική Fluxys ( 19%), η ισπανική Enagas (16%) και η ελβετική Axpo με 5%. Από το σύνολο των 10 bcm αερίου ετησίως της δυναμικότητας του TAP, το 1 bcm προορίζεται για τη ΔΕΠΑ και το υπόλοιπο για προμηθευτές του εξωτερικού, που απευθύνονται στις αγορές της Ιταλίας και άλλων γειτονικών χωρών.
Η έναρξη των εμπορικών παραδόσεων αερίου από τον TAP σηματοδοτεί την ενεργοποίηση για πρώτη φορά της στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον Νότιο Διάδρομο φυσικού αερίου, ενώ ο TAP σε συνδυασμό με τον Ελληνο-βουλγαρικό αγωγό φυσικού αερίου IGB και τον σταθμό LNG της Αλεξανδρούπολης, αναδεικνύουν την Ελλάδα σε σημαντικό διαμετακομιστικό κόμβο μεταφοράς εναλλακτικών πηγών φυσικού αερίου.
Οι συνέργειες IGB και FSRU Αλεξανδρούπολης
Ο IGB με μήκος 182 χιλιομέτρων, θα συνδέσει την Κομοτηνή με τη Στάρα Ζαγόρα στη Βουλγαρία και θα μεταφέρει αρχικά 3 δισ. κ.μ. φυσικού αερίου ετησίως από τη Κομοτηνή στη γειτονική χώρα, με δυνατότητα αναβάθμισης της χωρητικότητας σε 5 δισ. κ.μ. Με την ολοκλήρωση του IGB, θα συνδέσει τον υφιστάμενο εθνικό αγωγό μεταφοράς φυσικού αερίου στην Κομοτηνή και το ελληνικό τμήμα του TAP με το βουλγαρικό δίκτυο αυξάνοντας τις πηγές προμήθειας της γειτονικής χώρας τόσο με αέριο από τον TAP όσο και με LNG μέσω του πλωτού τερματικού (FSRU) της Αλεξανδρούπολης.
Έτσι η Βόρεια Ελλάδα μπορεί να γίνει η νότια πύλη για το αμερικανικό φυσικό αέριο προς την Ευρώπη, συμβάλλοντας στην μείωση της εξάρτησης της από τη Ρωσία η οποία χρησιμοποιεί το αέριο ως όπλο στα γεωπολιτικά παιχνίδια ισχύος. Αυτή την εξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό αέριο προσπαθούν να μειώσουν οι ΗΠΑ εμποδίζοντας την κατασκευή δύο ακόμη αγωγών που μεταφέρουν ρωσικό αέριο στη Δύση του Nord Stream 2 μέσω της Θάλασσας της Βαλτικής στη Γερμανία και το Turkish Stream στα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη.
Η Ελλάδα συνδέεται με αυτό το φιλόδοξο ενεργειακό σχέδιο μέσω του TAP, του FSRU της Αλεξανδρούπολης, αλλά και του IGB, που θα μεταφέρει απευθείας το αέριο στη Βουλγαρία και τις γειτονικές χώρες.
Η Ελλάδα που την τελευταία εικοσαετία φιλοδοξεί να αναδειχθεί σε ενεργειακό κόμβο για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο αποτελώντας «γέφυρα» μεταφοράς ενεργειακών πόρων από τις χώρες της Ανατολής στα κέντρα κατανάλωσης της Δυτικής Ευρώπης, βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο όλων αυτών των εξελίξεων και ταυτόχρονα στο χείλος ακόμη και «θερμού επεισοδίου» με την Τουρκία.
Μια Τουρκία που χρησιμοποιεί τις έρευνες για υδρογονάνθρακες στην Ανατολική Μεσόγειο για να αμφισβητήσει την ελληνική κυριαρχία και παράλληλα να υποδηλώσει στη διεθνή κοινότητα ότι είναι ο ισχυρός παίκτης της περιοχής.
Άλλωστε ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, δηλώνει με κάθε ευκαιρία ότι επιθυμεί να ανατρέψει το status quo που διαμορφώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάνης και να υλοποιήσει το νεο-οθωμανικό όραμα του, με γεωπολιτικές προεκτάσεις που δεν στρέφεται μόνον, κατά της Ελλάδος και της Κύπρου, αλλά και κατά της Ευρώπης, αφού η Άγκυρα επιδιώκει να ελέγξει ζωτικά για τους Ευρωπαίους θαλάσσια περάσματα της Μεσογείου, τόσο στο ανατολικό της τμήμα όσο και στο πιο κεντρικό με τη Λιβύη.
Στο επίκεντρο η ΝΑ Μεσόγειος
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον ο ρόλος της Ελλάδας, η οποία κατέχει προνομιακή θέση μεταξύ τριών ηπείρων δεν μπορεί να υποτιμηθεί από τους συμμάχους της στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ αλλά και από δυνάμεις της ευρύτερης περιοχής όπως το Ισραήλ και η Αίγυπτος.
Η νοτιοανατολική Μεσόγειος βρέθηκε στο επίκεντρο του ενεργειακού ενδιαφέροντος της διεθνούς κοινότητας με την ανακάλυψη μεγάλων αποθεμάτων φυσικού αερίου στο Ισραήλ, την Αίγυπτο και την Κύπρο και αυτό σε μια περίοδο που η προσάρτηση της Κριμαίας από τους Ρώσους και η αντιπαράθεση τους με την Ουκρανία, ανέδειξε την ανάγκη της Ευρώπης να περιορίσει την εξάρτηση της από το ρωσικό φυσικό αέριο.
Η διαφοροποίηση των πηγών και των οδεύσεων φυσικού αερίου αποτελεί την πάγια θέση των ΗΠΑ, οι οποίες επιδιώκουν τον έλεγχο της ρωσικής ενεργειακής ισχύος και ταυτόχρονα την προώθηση του σχιστολιθικού LNG στην ευρωπαϊκή αγορά.
Στο πλαίσιο αυτό το ενδιαφέρον τόσο της Ευρώπης, όσο και των ΗΠΑ έχει στραφεί στους ενεργειακούς πόρους της Ανατολικής Μεσογείου, καθώς οι εξαγωγές φυσικού αερίου από τα κοιτάσματα του Ισραήλ, της Κύπρου και της Αιγύπτου θα μπορούσαν να συμβάλουν στη διαφοροποίηση του εφοδιασμού της ευρωπαϊκής αγοράς.
Τα κίνητρα για τον EastMed
Έτσι τον Ιανουάριο του 2020, Έλληνες, Κύπριοι και Ισραηλινοί υπουργοί Ενέργειας υπέγραψαν συμφωνία για την κατασκευή υποθαλάσσιου αγωγού 1.900 χλμ για μεταφορά 10 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου ετησίως από την Ανατολική Μεσόγειο. Μια συμφωνία που έγινε με τις «ευλογίες» των ΗΠΑ οι οποίες συμμετέχουν ενεργά στις τριμερείς επαφές.
Μέσω του αγωγού EastMed, Ισραήλ, Ελλάδα και Κύπρος αντιτάσσονται στις φιλοδοξίες της Άγκυρας στην περιοχή, ενώ και η Αίγυπτος με την πρωτοβουλία της για τη δημιουργία του East Mediterranean Gas Forum, στο οποίο συμμετέχουν η Κύπρος, η Αίγυπτος, η Ελλάδα, το Ισραήλ, η Ιταλία, η Ιορδανία και η Παλαιστινιακή Αρχή, δείχνει σαφώς τη θέση της για τις ενεργειακές εξελίξεις στην περιοχή.
Δεν είναι τυχαία άλλωστε η πρόσφατη επίσκεψη του Αιγύπτιου προέδρου Αλ Σίσι στην Αθήνα η συνάντηση του τόσο με την πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου όσο και με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, αλλά και η ιδιαίτερη βαρύτητα που δίνει η χώρα στην ενεργειακή συνεργασία με την Ελλάδα καθώς μετά από αίτημα του έγινε ειδική συνάντηση και με τον Έλληνα υπουργό Ενέργειας Κωστή Χατζηδάκη.
Ο τουρκικός «αγωγός ειρήνης»
Σε κάθε περίπτωση, η δημιουργία του αγωγού EastMed είναι εφικτή μόνο με την υποστήριξη των ΗΠΑ. Η έγκριση του νόμου για την ασφάλεια και την ενεργειακή εταιρική σχέση της Ανατολικής Μεσογείου από το Κογκρέσο των ΗΠΑ το 2019 στέλνει ένα μήνυμα υποστήριξης στην Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ.
Εναλλακτικά, η Άγκυρα προσφέρθηκε να κατασκευάσει έναν «αγωγό ειρήνης» για τη μεταφορά κυπριακού, και ενδεχομένως Ισραηλινού, φυσικού αερίου σε ευρωπαϊκές αγορές μέσω τουρκικής επικράτειας. Η Κύπρος δεν έχει απορρίψει αυτήν την όδευση, υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχει λύση του Κυπριακού που θα περιλαμβάνει την ενοποίηση του νησιού και την απόσυρση των τουρκικών στρατευμάτων από το βόρειο τμήμα.
Ωστόσο με τις τελευταίες κινήσεις Ερντογάν στα Κατεχόμενα και την παραλία των Βαρωσίων οι προοπτικές μιας ειρηνευτικής διευθέτησης φαίνονται πιο απομακρυσμένες από ποτέ.
Όμως ο East Med δεν είναι ο μόνος αγωγός που αναδεικνύει το ρόλο της Ελλάδας σε ενεργειακό κόμβο της περιοχής. Η πρόσφατη ολοκλήρωση της κατασκευής του TAP, ο οποίος μάλιστα ετέθη σε εμπορική λειτουργία στις 15 Νοεμβρίου είναι ένα κομβικής σημασίας γεγονός για την ενεργειακή πολιτική της Ελλάδας.
Ορόσημο η έναρξη του ΤΑΡ
Ο αγωγός ΤΑΡ είναι το τελευταίο σκέλος μίας μακράς διαδρομής, του λεγόμενου «Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου», που ξεκινά με την ανάπτυξη του αζέρικου κοιτάσματος Σαχ Ντενίζ ΙΙ στην Κασπία Θάλασσα και μέσω μίας αλυσίδας αγωγών με τελευταίο τον ΤΑΝΑΡ, το αέριο φθάνει στα ελληνοτουρκικά σύνορα, απ’ όπου παραλαμβάνει τη σκυτάλη ο ΤΑΡ.
Η δυναμικότητα αυτής της «αλυσίδας αγωγών», συνολικού μήκους 3.500 χλμ, ανέρχεται σήμερα στα 16 δις. κυβικά μέτρα αερίου, εκ των οποίων τα 6 δις. κμ αερίου προορίζονται για την Τουρκία και τα 10 δις. κμ ετησίως για την Ευρώπη. Σε δεύτερη φάση ανάπτυξης, μετά από κατάλληλες μετατροπές, ο αγωγός θα μπορεί να μεταφέρει ως 25 δις. κ.μ ετησίως.
Μέτοχοι του αγωγού ΤΑΡ είναι οι εταιρίες ΒΡ με μερίδιο 20%, που είναι και ο leader της κοινοπραξίας, η κρατική εταιρία του Αζερμπαϊτζάν Socar με επίσης 20%, η ιταλική Snam (20%), η βελγική Fluxys ( 19%), η ισπανική Enagas (16%) και η ελβετική Axpo με 5%. Από το σύνολο των 10 bcm αερίου ετησίως της δυναμικότητας του TAP, το 1 bcm προορίζεται για τη ΔΕΠΑ και το υπόλοιπο για προμηθευτές του εξωτερικού, που απευθύνονται στις αγορές της Ιταλίας και άλλων γειτονικών χωρών.
Η έναρξη των εμπορικών παραδόσεων αερίου από τον TAP σηματοδοτεί την ενεργοποίηση για πρώτη φορά της στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον Νότιο Διάδρομο φυσικού αερίου, ενώ ο TAP σε συνδυασμό με τον Ελληνο-βουλγαρικό αγωγό φυσικού αερίου IGB και τον σταθμό LNG της Αλεξανδρούπολης, αναδεικνύουν την Ελλάδα σε σημαντικό διαμετακομιστικό κόμβο μεταφοράς εναλλακτικών πηγών φυσικού αερίου.
Οι συνέργειες IGB και FSRU Αλεξανδρούπολης
Ο IGB με μήκος 182 χιλιομέτρων, θα συνδέσει την Κομοτηνή με τη Στάρα Ζαγόρα στη Βουλγαρία και θα μεταφέρει αρχικά 3 δισ. κ.μ. φυσικού αερίου ετησίως από τη Κομοτηνή στη γειτονική χώρα, με δυνατότητα αναβάθμισης της χωρητικότητας σε 5 δισ. κ.μ. Με την ολοκλήρωση του IGB, θα συνδέσει τον υφιστάμενο εθνικό αγωγό μεταφοράς φυσικού αερίου στην Κομοτηνή και το ελληνικό τμήμα του TAP με το βουλγαρικό δίκτυο αυξάνοντας τις πηγές προμήθειας της γειτονικής χώρας τόσο με αέριο από τον TAP όσο και με LNG μέσω του πλωτού τερματικού (FSRU) της Αλεξανδρούπολης.
Έτσι η Βόρεια Ελλάδα μπορεί να γίνει η νότια πύλη για το αμερικανικό φυσικό αέριο προς την Ευρώπη, συμβάλλοντας στην μείωση της εξάρτησης της από τη Ρωσία η οποία χρησιμοποιεί το αέριο ως όπλο στα γεωπολιτικά παιχνίδια ισχύος. Αυτή την εξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό αέριο προσπαθούν να μειώσουν οι ΗΠΑ εμποδίζοντας την κατασκευή δύο ακόμη αγωγών που μεταφέρουν ρωσικό αέριο στη Δύση του Nord Stream 2 μέσω της Θάλασσας της Βαλτικής στη Γερμανία και το Turkish Stream στα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη.
Η Ελλάδα συνδέεται με αυτό το φιλόδοξο ενεργειακό σχέδιο μέσω του TAP, του FSRU της Αλεξανδρούπολης, αλλά και του IGB, που θα μεταφέρει απευθείας το αέριο στη Βουλγαρία και τις γειτονικές χώρες.
Δεκέμβριος 2020 - www.worldenergynews.gr
