Η σχεδόν ολοκληρωτική εξάρτηση από τον λιγνίτη - τόσο σε επίπεδο απασχόλησης όσο και εισοδήματος - και η απόλυτη εστίαση στις σχετικές δραστηριότητες εις βάρος πολλών άλλων, συνθέτουν μια αδρανή εικόνα για τη Δυτική Μακεδονία και τη Μεγαλόπολη αλλά και μια λιμνάζουσα πραγματικότητα. Η δε έλλειψη ενδιαφέροντος και η απουσία σχεδίου για την επόμενη ημέρα έρχονται να κλείσουν τον κύκλο των παραγόντων που διαμόρφωσαν την ταυτότητα των περιοχών αυτών. Σήμερα ο κύκλος αυτός σπάει. Διαρρηγνύουμε τα δεσμά του λιγνίτη και απομακρύνουμε κάθε κίνδυνο συνδρόμου της Στοκχόλμης. Δημιουργούμε Σχέδιο και, χάρη σε αυτό, εγείρουμε το ενδιαφέρον τόσο των πολιτών όσο και των επενδυτών για το μέλλον των λιγνιτικών περιοχών.
Από την πρώτη ημέρα που αναλάβαμε το έργο της απολιγνιτοποίησης και της ρύθμισης όλων των συνδεόμενων με αυτήν παραμέτρων, φιλοδοξία μας ήταν να σχηματίσουμε στρατηγικές αναπτυξιακές δυνατότητες στις περιοχές και να αντιμετωπίσουμε τις επιπτώσεις της φθίνουσας πορείας στους τομείς που σχετίζονται με την απολιγνιτοποίηση. Εκκινήσαμε από μια ολοκληρωμένη και αξιόπιστη καταγραφή και ανάλυση των δεδομένων με τα πλέον έγκυρα και επίκαιρα στοιχεία. Αξιοποιήσαμε την επιστημονική γνώση, επωφεληθήκαμε από τη διεθνή εμπειρία, αξιολογήσαμε τις προτάσεις των τοπικών κοινωνιών και ακούσαμε τους προβληματισμούς των πολιτών. Στόχος μας ήταν και είναι να ανταποκριθούμε στις ανάγκες τους με νέες δυνατότητες και ευκαιρίες που προσφέρει το νέο παραγωγικό πρότυπο που προτείνουμε με το Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης. Ένα πρότυπο με περιβαλλοντικές, αναπτυξιακές και πολιτικές διαστάσεις αλλά και με ανθρωποκεντρικό πυρήνα.
Η αποτίμηση μέχρι σήμερα, αν και είμαστε στα μέσα του δρόμου, έχει θετικό πρόσημο.
1. Έχουμε ισχυρότατες εκδηλώσεις επενδυτικού ενδιαφέροντος από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Αναφέρομαι σε παραγωγικές επενδύσεις μεγάλων, μεσαίων και μικρών επιχειρήσεων, επενδύσεις σε νέες επιχειρήσεις, έρευνα - καινοτομία, ανάπτυξη τεχνολογίας και υποδομών, ψηφιοποίηση, απορρύπανση εκτάσεων, ενίσχυση κυκλικής οικονομίας, αναβάθμιση δεξιοτήτων κλπ. Επενδύσεις που υποστηρίζουν τη μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας, όπως οι ΑΠΕ και οι τεχνολογίες αποθήκευσης ενέργειας, το καθαρό υδρογόνο, οι συσσωρευτές, ή οι βιώσιμες ενεργειακές υποδομές. Επενδύσεις που θα δημιουργήσουν θέσεις εργασίας στους τομείς της πράσινης ενέργειας, της γεωργίας, του βιώσιμου τουρισμού, της βιομηχανίας και της βιοτεχνίας και της ψηφιακής οικονομίας και εκπαίδευσης.
2. Σχεδιάσαμε ισχυρά κίνητρα και προσφέραμε ερεθίσματα στον τοπικό πληθυσμό, ώστε να κατανοήσει όχι μόνο την περιβαλλοντική ανάγκη αλλά και την οικονομική και κοινωνική χρησιμότητα της μετάβασης σε μια μεταλιγνιτική εποχή. Να ακούσει το κάλεσμα των καιρών, να προσαρμοστεί και να τρέξει με τις ίδιες ταχύτητες. Ίσως και με μεγαλύτερες μάλιστα. Μπορεί να είναι ανθρώπινο να σκέφτεται κανείς αρνητικά. Είναι ακόμα πιο ανθρώπινο ωστόσο να σκέφτεται φιλόδοξα. Και στο φιλόδοξο αυτό σχέδιο έχουμε καταφέρει πιστεύω να δημιουργήσουμε ελπιδοφόρες αφετηρίες, με κανόνες σύγχρονους, δίκαιους και πρωτοπόρους ώστε να μη χαθεί καμία από τις ευκαιρίες της επόμενης μέρας.
3. Έχουμε καταφέρει ώστε το πλάνο χρηματοδότησης - με βασική πηγή τον νέο «Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης» και τους πυλώνες συγκρότησής του αλλά και επιπλέον πόρους από το νέο Χρηματοδοτικό Μέσο Ανάκαμψης, Next Generation EU (NGEU). - να έχει αναπτυχθεί στο Σχέδιο με τρόπο τέτοιο, που να διασφαλίζει τη βέλτιστη και πλήρη αξιοποίηση κάθε πηγή χρηματοδότησης: 10% επιδοτήσεις, μέσω του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης, 30% δάνεια με ευνοϊκούς όρους, μέσω του Ειδικού Καθεστώτος InvestEU και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, 40% εμπορικά δάνεια, μέσα από χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς και 20% ίδια κεφάλαια, μέσα από την προσέλκυση επενδύσεων.
4. Σήμερα, είμαστε σε φάση κατάρτισης των «Εδαφικών Σχεδίων Δίκαιης Μετάβασης» στο πλαίσιο των οποίων θα πρέπει να εγκρίνεται κάθε επένδυση, ώστε να χρηματοδοτηθεί από τον Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης. Τα Σχέδια αυτά, σύμφωνα με απόφαση της Κυβερνητικής Επιτροπής, θα ενσωματωθούν σε ένα αυτόνομο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα του νέου ΕΣΠΑ και με μια ισχυρή «προίκα» από την Ε.Ε. από την οποία θα χρηματοδοτηθούν οι 5 αναπτυξιακοί πυλώνες: α) καθαρή ενέργεια, β) βιομηχανία-βιοτεχνία και εμπόριο, γ) βιώσιμος τουρισμός, δ) επιχειρηματική γεωργία και ε) τεχνολογία και εκπαίδευση. Οι πέντε αυτοί πυλώνες εδράζονται σε γερά θεμέλια και πρόκειται να υποστηριχτούν από τολμηρές οριζόντιες δράσεις.
Όσον αφορά στις πρώτες ενδείξεις σχετικά με τις προοπτικές που θα «ανοίξει» η υλοποίηση του Σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης στις λιγνιτικές περιοχές, είμαστε σε θέση να διαβεβαιώσουμε ότι η υλοποίησή του δε θα φέρει μόνο επενδύσεις. Δε θα δημιουργήσει μόνο ένα νέο οικονομικό και κοινωνικό τοπίο. Αλλά θα λύσει και προβλήματα που επωάζονται για δεκαετίες κάτω από τον λιγνίτη. Για τα επόμενα τρία χρόνια λοιπόν έχουν δρομολογηθεί ενέργειες για την γρήγορη επίλυση προβλημάτων.
Πρώτον, με την κατάρτιση ενός ολοκληρωμένου και ευέλικτου Ειδικού Μεταβατικού Προγράμματος 2020-2023 μέχρι την πλήρη ενεργοποίηση του νέου ΕΣΠΑ 2021-2027. Δεύτερον, με την εξυγίανση και αποκατάσταση των εδαφών που θα αποδεσμεύσει η ΔΕΗ Α.Ε. Και τρίτον, με την εκπόνηση Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων (Ε.Π.Σ), με τα οποία θα καθοριστούν οι επιτρεπόμενες χρήσεις γης, οι γενικοί όροι και περιορισμοί δόμησης, καθώς και η δημιουργία οργανωμένων χώρων υποδοχής δραστηριοτήτων και εγκατάστασης επιχειρήσεων.
Το πιο σημαντικό όμως ζήτημα των επόμενων ετών είναι όχι μόνο η δημιουργία αλλά και η διατήρηση και η ενδυνάμωση του πνεύματος συνεργασίας σε κλίμα συλλογικότητας και συναίνεσης. Την αρχή την κάναμε τον Ιούλιο 2020, θέτοντας σε λειτουργία τη διαδικτυακή πλατφόρμα ΣΔΑΜ (sdam.gr) ως ένα «παράθυρο» επικοινωνίας με όλους. Και έπειτα συνεχίσαμε με τη δημόσια διαβούλευση, η οποία έληξε πρόσφατα. Η ανθρωποκεντρικότητα του Σχεδίου δεν έγκειται μόνο στις προβλέψεις για τους κατοίκους των περιοχών αλλά και στη λήψη των αποφάσεων με τη συνδρομή τους. Το ανθρώπινο δυναμικό των περιοχών αποτελεί την ασφαλιστική δικλείδα ορθής και δίκαιης εφαρμογής του Σχεδίου μας. Αυτούς εμπιστευόμαστε και στη δική τους συμβολή υπολογίζουμε. Προχωράμε ΓΙΑ τους κατοίκους ΜΕ τους κατοίκους.
Η Δυτική Μακεδονία και η Μεγαλόπολη βρίσκονται σήμερα στο επίκεντρο του επενδυτικού ενδιαφέροντος. Αυτό είναι ένα δεύτερο στοίχημα που έχει κερδηθεί, μετά το πρώτο που ήταν η κατάρτιση στρατηγικού και ολοκληρωμένου Σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης. Τα μέχρι σήμερα δείγματα είναι πολύ ενθαρρυντικά. Ο επιτυχής απογαλακτισμός της Δυτικής Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης με ένα νέο παραγωγικό μοντέλο πολύπλευρης ανάπτυξης θα καταστήσει τους πολίτες πρωταγωνιστές στην Ελλάδα των επόμενων δεκαετιών όχι μόνο σε ανάπτυξη, αλλά και σε ποιότητα ζωής. Και θα αναδείξει τις περιοχές αυτές σε πρωταγωνιστές περιβαλλοντικού πολιτισμού.
Από την πρώτη ημέρα που αναλάβαμε το έργο της απολιγνιτοποίησης και της ρύθμισης όλων των συνδεόμενων με αυτήν παραμέτρων, φιλοδοξία μας ήταν να σχηματίσουμε στρατηγικές αναπτυξιακές δυνατότητες στις περιοχές και να αντιμετωπίσουμε τις επιπτώσεις της φθίνουσας πορείας στους τομείς που σχετίζονται με την απολιγνιτοποίηση. Εκκινήσαμε από μια ολοκληρωμένη και αξιόπιστη καταγραφή και ανάλυση των δεδομένων με τα πλέον έγκυρα και επίκαιρα στοιχεία. Αξιοποιήσαμε την επιστημονική γνώση, επωφεληθήκαμε από τη διεθνή εμπειρία, αξιολογήσαμε τις προτάσεις των τοπικών κοινωνιών και ακούσαμε τους προβληματισμούς των πολιτών. Στόχος μας ήταν και είναι να ανταποκριθούμε στις ανάγκες τους με νέες δυνατότητες και ευκαιρίες που προσφέρει το νέο παραγωγικό πρότυπο που προτείνουμε με το Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης. Ένα πρότυπο με περιβαλλοντικές, αναπτυξιακές και πολιτικές διαστάσεις αλλά και με ανθρωποκεντρικό πυρήνα.
Η αποτίμηση μέχρι σήμερα, αν και είμαστε στα μέσα του δρόμου, έχει θετικό πρόσημο.
1. Έχουμε ισχυρότατες εκδηλώσεις επενδυτικού ενδιαφέροντος από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Αναφέρομαι σε παραγωγικές επενδύσεις μεγάλων, μεσαίων και μικρών επιχειρήσεων, επενδύσεις σε νέες επιχειρήσεις, έρευνα - καινοτομία, ανάπτυξη τεχνολογίας και υποδομών, ψηφιοποίηση, απορρύπανση εκτάσεων, ενίσχυση κυκλικής οικονομίας, αναβάθμιση δεξιοτήτων κλπ. Επενδύσεις που υποστηρίζουν τη μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας, όπως οι ΑΠΕ και οι τεχνολογίες αποθήκευσης ενέργειας, το καθαρό υδρογόνο, οι συσσωρευτές, ή οι βιώσιμες ενεργειακές υποδομές. Επενδύσεις που θα δημιουργήσουν θέσεις εργασίας στους τομείς της πράσινης ενέργειας, της γεωργίας, του βιώσιμου τουρισμού, της βιομηχανίας και της βιοτεχνίας και της ψηφιακής οικονομίας και εκπαίδευσης.
2. Σχεδιάσαμε ισχυρά κίνητρα και προσφέραμε ερεθίσματα στον τοπικό πληθυσμό, ώστε να κατανοήσει όχι μόνο την περιβαλλοντική ανάγκη αλλά και την οικονομική και κοινωνική χρησιμότητα της μετάβασης σε μια μεταλιγνιτική εποχή. Να ακούσει το κάλεσμα των καιρών, να προσαρμοστεί και να τρέξει με τις ίδιες ταχύτητες. Ίσως και με μεγαλύτερες μάλιστα. Μπορεί να είναι ανθρώπινο να σκέφτεται κανείς αρνητικά. Είναι ακόμα πιο ανθρώπινο ωστόσο να σκέφτεται φιλόδοξα. Και στο φιλόδοξο αυτό σχέδιο έχουμε καταφέρει πιστεύω να δημιουργήσουμε ελπιδοφόρες αφετηρίες, με κανόνες σύγχρονους, δίκαιους και πρωτοπόρους ώστε να μη χαθεί καμία από τις ευκαιρίες της επόμενης μέρας.
3. Έχουμε καταφέρει ώστε το πλάνο χρηματοδότησης - με βασική πηγή τον νέο «Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης» και τους πυλώνες συγκρότησής του αλλά και επιπλέον πόρους από το νέο Χρηματοδοτικό Μέσο Ανάκαμψης, Next Generation EU (NGEU). - να έχει αναπτυχθεί στο Σχέδιο με τρόπο τέτοιο, που να διασφαλίζει τη βέλτιστη και πλήρη αξιοποίηση κάθε πηγή χρηματοδότησης: 10% επιδοτήσεις, μέσω του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης, 30% δάνεια με ευνοϊκούς όρους, μέσω του Ειδικού Καθεστώτος InvestEU και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, 40% εμπορικά δάνεια, μέσα από χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς και 20% ίδια κεφάλαια, μέσα από την προσέλκυση επενδύσεων.
4. Σήμερα, είμαστε σε φάση κατάρτισης των «Εδαφικών Σχεδίων Δίκαιης Μετάβασης» στο πλαίσιο των οποίων θα πρέπει να εγκρίνεται κάθε επένδυση, ώστε να χρηματοδοτηθεί από τον Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης. Τα Σχέδια αυτά, σύμφωνα με απόφαση της Κυβερνητικής Επιτροπής, θα ενσωματωθούν σε ένα αυτόνομο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα του νέου ΕΣΠΑ και με μια ισχυρή «προίκα» από την Ε.Ε. από την οποία θα χρηματοδοτηθούν οι 5 αναπτυξιακοί πυλώνες: α) καθαρή ενέργεια, β) βιομηχανία-βιοτεχνία και εμπόριο, γ) βιώσιμος τουρισμός, δ) επιχειρηματική γεωργία και ε) τεχνολογία και εκπαίδευση. Οι πέντε αυτοί πυλώνες εδράζονται σε γερά θεμέλια και πρόκειται να υποστηριχτούν από τολμηρές οριζόντιες δράσεις.
Όσον αφορά στις πρώτες ενδείξεις σχετικά με τις προοπτικές που θα «ανοίξει» η υλοποίηση του Σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης στις λιγνιτικές περιοχές, είμαστε σε θέση να διαβεβαιώσουμε ότι η υλοποίησή του δε θα φέρει μόνο επενδύσεις. Δε θα δημιουργήσει μόνο ένα νέο οικονομικό και κοινωνικό τοπίο. Αλλά θα λύσει και προβλήματα που επωάζονται για δεκαετίες κάτω από τον λιγνίτη. Για τα επόμενα τρία χρόνια λοιπόν έχουν δρομολογηθεί ενέργειες για την γρήγορη επίλυση προβλημάτων.
Πρώτον, με την κατάρτιση ενός ολοκληρωμένου και ευέλικτου Ειδικού Μεταβατικού Προγράμματος 2020-2023 μέχρι την πλήρη ενεργοποίηση του νέου ΕΣΠΑ 2021-2027. Δεύτερον, με την εξυγίανση και αποκατάσταση των εδαφών που θα αποδεσμεύσει η ΔΕΗ Α.Ε. Και τρίτον, με την εκπόνηση Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων (Ε.Π.Σ), με τα οποία θα καθοριστούν οι επιτρεπόμενες χρήσεις γης, οι γενικοί όροι και περιορισμοί δόμησης, καθώς και η δημιουργία οργανωμένων χώρων υποδοχής δραστηριοτήτων και εγκατάστασης επιχειρήσεων.
Το πιο σημαντικό όμως ζήτημα των επόμενων ετών είναι όχι μόνο η δημιουργία αλλά και η διατήρηση και η ενδυνάμωση του πνεύματος συνεργασίας σε κλίμα συλλογικότητας και συναίνεσης. Την αρχή την κάναμε τον Ιούλιο 2020, θέτοντας σε λειτουργία τη διαδικτυακή πλατφόρμα ΣΔΑΜ (sdam.gr) ως ένα «παράθυρο» επικοινωνίας με όλους. Και έπειτα συνεχίσαμε με τη δημόσια διαβούλευση, η οποία έληξε πρόσφατα. Η ανθρωποκεντρικότητα του Σχεδίου δεν έγκειται μόνο στις προβλέψεις για τους κατοίκους των περιοχών αλλά και στη λήψη των αποφάσεων με τη συνδρομή τους. Το ανθρώπινο δυναμικό των περιοχών αποτελεί την ασφαλιστική δικλείδα ορθής και δίκαιης εφαρμογής του Σχεδίου μας. Αυτούς εμπιστευόμαστε και στη δική τους συμβολή υπολογίζουμε. Προχωράμε ΓΙΑ τους κατοίκους ΜΕ τους κατοίκους.
Η Δυτική Μακεδονία και η Μεγαλόπολη βρίσκονται σήμερα στο επίκεντρο του επενδυτικού ενδιαφέροντος. Αυτό είναι ένα δεύτερο στοίχημα που έχει κερδηθεί, μετά το πρώτο που ήταν η κατάρτιση στρατηγικού και ολοκληρωμένου Σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης. Τα μέχρι σήμερα δείγματα είναι πολύ ενθαρρυντικά. Ο επιτυχής απογαλακτισμός της Δυτικής Μακεδονίας και της Μεγαλόπολης με ένα νέο παραγωγικό μοντέλο πολύπλευρης ανάπτυξης θα καταστήσει τους πολίτες πρωταγωνιστές στην Ελλάδα των επόμενων δεκαετιών όχι μόνο σε ανάπτυξη, αλλά και σε ποιότητα ζωής. Και θα αναδείξει τις περιοχές αυτές σε πρωταγωνιστές περιβαλλοντικού πολιτισμού.
Ο κ. Κωστής Μουσουρούλης είναι Πρόεδρος της Συντονιστικής Επιτροπής του Σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης
Δεκέμβριος 2020 - www.worldenergynews.gr
